Triều đình của vua Donald.

 Mọi người sẵn sàng chấp nhận những xung đột lợi ích được nhìn thấy rõ ràng, nhưng họ sẽ không chấp nhận sự giả dối.

Hình minh họa Donald Trump và các thành viên gia đình ông trong trang phục hoàng gia © Ann Kiernan

Tác giả Ivan Krastev.... 31/5/2025..... Financial Times.

Đây là một cuộc tranh luận cũ: có phải quyền lực làm tha hóa hay nỗi sợ bị mất quyền lực làm tha hóa ? Dù câu trả lời đúng là gì thì rõ ràng có điều gì đó đáng chú ý đang diễn ra ở Hoa Kỳ ngày nay.

Trong hai tuần qua, giới truyền thông đã tràn ngập những câu chuyện về sự giàu có cá nhân của Tổng thống Donald Trump. Theo các báo cáo, gia đình Trump và các đối tác kinh doanh của họ đã thu được 320 triệu đô la tiền phí từ một loại tiền điện tử mới, từ môi giới các giao dịch bất động sản trị giá hàng tỷ đô la và trên hết, Trump đã hoan nghênh lời đề nghị của Qatar về một chiếc máy bay phản lực hạng sang như một món quà cho chính phủ Hoa Kỳ.

Tạp chí Forbes ước tính giá trị tài sản ròng của Trump đã tăng 1,2 tỷ đô la từ tháng 3 năm 2024 đến tháng 3 năm 2025.

Tình huống bất thường này đặt ra ba câu hỏi chính. Thứ nhất, tại sao Trump thậm chí không giả vờ tuân theo kịch bản thông thường của tổng thống, đó là xây dựng một bức tường đẹp giữa chức vụ công và doanh nghiệp tư nhân? Thứ hai, tại sao công chúng không bị lay động bởi sự giàu có ngày càng tăng và xung đột lợi ích của gia đình Trump? Và thứ ba, sự khoan dung của họ có thể kéo dài được bao lâu?

Con trai của tổng thống, Donald Trump Jr, đã đưa ra câu trả lời thẳng thắn cho câu hỏi đầu tiên. Phát biểu tại một diễn đàn kinh doanh ở Qatar, ông bày tỏ quan điểm của gia đình Trump rằng "bất kể thế nào họ cũng sẽ đánh bạn", vì vậy chơi theo luật là trò chơi của kẻ thua cuộc. Ông ấy vạch rõ.

Hệ quả của làn sóng phản đối tham nhũng trong nhiều thập kỷ qua là việc gần như tin chắc rằng bất kỳ ai tìm kiếm quyền lực đều là để làm giàu. Sự khác biệt chính ở đây là giữa những người, như Trump, không che giấu xung đột lợi ích của họ, và những kẻ đạo đức giả cố gắng che đậy chúng. Câu chuyện về Hunter Biden là lời nhắc nhở rằng những nỗ lực ở con trai của một tổng thống nhằm che đậy các thỏa thuận kinh doanh của mình, đã gây ra nhiều sự phẫn nộ hơn là bản thân các thỏa thuận của anh ta.

Trump cũng được hưởng lợi từ quy mô lợi nhuận của mình. Đối với những công dân bình thường, bất kỳ số tiền nào cao hơn thu nhập hàng năm của họ gấp trăm lần hoặc hơn thế, đều gần như không thể hiểu nổi. Công chúng không nghĩ đến những câu chuyện hàng tỷ, vì vậy các thỏa thuận của Trump ít nhiều vô nghĩa đối với họ.

Câu hỏi thứ hai — tại sao công chúng không hề lay động ? — đặc biệt đang gây đau đớn cho nhiều người. Paul Rosenzweig, cố vấn cao cấp cho cuộc điều tra của Kenneth Starr về Tổng thống Bill Clinton vào những năm 1990, cho rằng, “Hoặc là công chúng nói chung không bao giờ quan tâm đến điều này,”  hoặc “công chúng đã quan tâm đến điều này nhưng bây giờ không còn quan tâm nữa”. Theo quan điểm của ông, sự phẫn nộ của việc chống tham nhũng “luôn chỉ là sản phẩm từ  trí tưởng tượng của giới chóp bu”.

Còn hơn thế nữa. Như lịch sử cho thấy, thần dân của các quốc vương ở nhiều quốc gia dung túng cho nạn tham nhũng của hoàng gia, vì nó rõ ràng; lối sống xa hoa của hoàng gia luôn được phô bày trước công chúng.

Vào thế kỷ 19, quan niệm thông thường cho rằng chế độ quân chủ là một hình thức của chính quyền mạnh vì người dân hiểu được nó. Ngày nay, nền dân chủ cũng được nhìn nhận theo cách tương tự. Mối bận tâm của công chúng về tham nhũng nảy sinh khi nền dân chủ không còn có ý nghĩa nữa — khi người dân không còn biết ai là người đưa ra quyết định. “Ai thực sự quyết định?” là câu hỏi khiến các nền dân chủ hiện đại tan rã. Các nhà lãnh đạo đang tuân theo ý muốn của cử tri hay tuân theo ý muốn của những người tài trợ cho họ? Những người cai trị là những người được bầu hay là những viên chức vô danh vô trách nhiệm. 

Trong thời điểm bất ổn và ngờ vực ngày càng gia tăng, việc đặt hy vọng vào một cá nhân có sức lôi cuốn dễ hơn là đặt hy vọng vào cỗ máy thể chế phức tạp của nền dân chủ hiện đại. Sự hấp dẫn ngày càng tăng của quyền lực cá nhân là kết quả trực tiếp của cảm giác mà mọi người có, rằng họ không còn hiểu nền dân chủ của họ hoạt động như thế nào.

"Ai quyết định?" là một câu hỏi mà bạn không cần phải lo lắng trong Tòa Bạch Ốc của Trump. Chính ông ta là người quyết định, và kết quả là, sự giàu có của gia đình ông ta trong khi ông còn tại nhiệm đã làm mất đi một phần sức đe dọa. Trump có thể là một trong những tổng thống Mỹ bị vấy bẩn nhất, nhưng ông ta cũng là người được nhìn thấy rõ nhất.

Ở đó có sự quyến rũ kín đáo của chế độ gia trưởng — sự hấp dẫn của việc điều hành nhà nước như điều hành một doanh nghiệp gia đình. Như Trump đã nhận ra, quyền lực cá nhân bị suy yếu bởi sự bí mật, và bị đe dọa nếu người nắm giữ nó không bị cáo buộc là tham nhũng mà bị cáo buộc là đạo đức giả.

Chính quyền của ông là địa ngục đối với những người theo thuyết âm mưu vì mọi thứ đều nằm trên bề mặt. Làn sóng phản đối chủ nghĩa tự do hiện nay là cuộc nổi loạn chống lại các tiêu chuẩn kép. Trong một xã hội bị chi phối bởi sự ngờ vực, kẻ hoài nghi là người duy nhất đáng tin cậy. Trong phiên bản lý tưởng của nó, nền dân chủ hiện đại hứa rằng một nhà lãnh đạo chính trị sẽ đối xử với con cái của mình giống như bất kỳ người nào khác. Nhưng đối với những người cổ vũ cho những ông vua chuyên quyền mới, đây là "lời nói dối trắng trợn".

Còn về câu trả lời cho câu hỏi thứ ba — sự khoan dung của công chúng đối với các thỏa thuận "tốt đẹp" của Trump có thể kéo dài bao lâu — thì vẫn còn phải chờ xem. Nhưng có một điều rõ ràng: nếu phần lớn công dân Hoa Kỳ cuối cùng quay lưng lại với chính quyền này, thì tiếng kêu chiến đấu của họ có thể là chống "đạo đức giả". 

-----------------

_ Tác giả Ivan Krastev. là biên tập viên cộng tác của FT, chủ tịch Trung tâm Chiến lược Tự do Sofia và là thành viên tại IWM Vienna

_ Trần HSa lược dịch từ Financial Times.... 01/6/2025.