Bên trong tài liệu gián điệp mà đã dẫn Israel đến chiến tranh.
Chúng tôi xem xét lại thông tin tình báo bí mật của họ về vũ khí hạt nhân của Iran.
Một hình ảnh vệ tinh cho thấy cơ sở hạt nhân Fordow ở Iran..../ ảnh: Maxar qua Reuters.
18 Tháng Sáu, 2025... The Economist ....Độc quyền.
Khi Israel phát động cuộc chiến với Iran vào ngày 13 tháng 6, họ đã làm như vậy trên cơ sở tình báo mà họ tuyên bố nó cho thấy Iran đã đạt đến "điểm không thể quay trở lại" trong việc tìm kiếm vũ khí hạt nhân. Bằng chứng đó đã khích động cơ quan an ninh của riêng Israel ủng hộ một cuộc tấn công vào lúc này. Nó đã được trình bày cho Mỹ và các đối tác phương Tây khác, có lẽ từng đóng một vai trò quan trọng trong việc ra quyết định liên tục của họ về việc có nên ủng hộ hay thậm chí tham gia cuộc chiến hay không. The Economist chưa xem trực tiếp tài liệu này, nhưng đã có được những hiểu biết độc quyền từ một nguồn có thẩm quyền, đưa ra góc nhìn về hồ sơ của Israel, khi họ chia xẻ với các đồng minh của họ, và những tuyên bố mà họ đưa ra về uranium làm giàu và việc đẩy nhanh chương trình của Iran. Một số chi tiết đã được biết đến; một số là mới. Những tuyên bố này đang tỏ ra gây tranh cãi, với các cơ quan tình báo của một số nước phương Tây thận trọng về mối đe dọa sắp xảy ra của Iran, và các dấu hiệu chia rẽ trong chính quyền của Tổng thống Donald Trump. Báo cáo của chúng tôi cung cấp bối cảnh về những tranh chấp này.
Chúng tôi hiểu rằng thông tin do Israel đưa ra bao gồm một bản tường thuật chi tiết về một sự thúc đẩy gần đây, khẩn cấp hơn, của các nhà khoa học Iran hướng tới "vũ khí hóa hạt nhân", hoặc tạo ra một thiết bị nổ hạt nhân. Hồ sơ cung cấp hai bằng chứng chính được báo cáo cho tuyên bố này. Thứ nhất là một nhóm khoa học gia Iran đã lấy đi một lượng vật liệu hạt nhân, không rõ tình trạng làm giàu, mà các giám sát viên của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) - một cơ quan giám sát của Liên Hiệp Quốc - không biết. (vào ngày 9 tháng 6, IAEA đánh giá Iran có kho dự trữ chính thức hơn 400kg uranium làm giàu cao). Bằng chứng thứ hai được báo cáo là các nhà khoa học đã đẩy nhanh công việc của họ và sắp gặp các chỉ huy của quân đoàn tên lửa Iran, dường như để chuẩn bị cho việc "lắp ghép" đầu đạn hạt nhân với tên lửa trong tương lai.
Phần lớn các nghiên cứu và hoạt động liên quan đến vũ khí hạt nhân trước đây của Iran đã nằm trong phạm vi công khai. IAEA đã công bố một số báo cáo ghi lại điều này, một phần được rút ra từ thông tin tình báo do Israel và các quốc gia khác cung cấp. Vào năm 2018, một nhóm nghiên cứu tại Đại học Harvard cũng đã công bố phân tích của riêng họ về các tài liệu của Iran do Israel thu giữ. Tổng hợp lại, các nguồn này mô tả một nỗ lực rộng rãi và bền bỉ của Iran nhằm tạo ra lõi uranium cho một quả bom, các chất nổ cần thiết để làm nổ tung lõi đó nhằm gây ra phản ứng dây chuyền và một chương trình đặt một đầu đạn hình cầu vào tên lửa đạn đạo Shahab-3 của Iran. Trong một báo cáo được công bố vào ngày 31 tháng 5, IAEA lưu ý rằng vào năm 2003, Iran đã có kế hoạch tiến hành cái mà Viện Khoa học và An ninh Quốc tế, một nhóm nghiên cứu, gọi là "thử nghiệm lạnh" - một vũ khí hạt nhân mô phỏng sử dụng uranium tự nhiên hoặc nghèo thay vì uranium cấp vũ khí.
Các đánh giá tình báo của Israel lặp lại một số thông tin này. Họ cáo buộc rằng một nhóm các nhà khoa học Iran đã nghiên cứu liên quan đến vũ khí công khai và bí mật trong nhiều năm. Nỗ lực này ban đầu là một phần của chương trình nghiên cứu vũ khí hạt nhân chính thức của Iran, được gọi là AMAD, mà họ đã đóng cửa vào năm 2003, có lẽ vì họ sợ một cuộc tấn công của Mỹ. Công việc đang diễn ra của các nhà khoa học được cho là được thực hiện dưới sự quản lý của Tổ chức Nghiên cứu và Đổi mới Quốc phòng của Iran (còn được biết đến với từ viết tắt từ tiếng Farsi, SPND), dưới vỏ bọc hoạt động trong các lĩnh vực như vắc-xin covid-19 và công nghệ laser. Một trong số ít những người không phải là khoa học gia biết về công trình này là Thiếu tướng Mohammad Bagheri, người với tư cách là tham mưu trưởng quân đội Iran đã giám sát cả lực lượng vũ trang chính quy và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).
Nhưng hồ sơ tình báo Israel cũng chứa thông tin, nếu đúng, thực sự mới. Họ cho rằng khoảng sáu năm trước, các khoa học gia đã thành lập một "Nhóm Tiến bộ Đặc biệt" bí mật, dưới sự bảo trợ của cựu giám đốc AMAD, Mohsen Fakhrizadeh. Mục đích của nhóm này là chuẩn bị con đường cho một quá trình vũ khí hóa nhanh hơn nhiều, nếu và khi Ali Khamenei, lãnh đạo tối cao của Iran, đưa ra quyết định ném bom vội vã. Ông Fakhrizadeh đã bị Israel ám sát vào tháng 11/2020. Vào ngày 13 tháng 6 trong những giờ đầu tiên của cuộc chiến, chính phủ Israel đã công bố các slide mô tả câu chuyện này. Nhưng chúng tôi được biết rằng họ cũng chia xẻ các đánh giá sâu hơn với các đồng minh cho thấy Nhóm Tiến bộ Đặc biệt đã tăng cường nghiên cứu vào cuối năm ngoái. Iran có một động lực mới để tiến tới một quả bom. Nước này đang choáng váng vì tác động hạn chế của các cuộc tấn công bằng tên lửa vào Israel, và sự suy yếu của hệ thống phòng không do các cuộc không kích của Israel vào tháng 10 năm 2024 gây ra. Và đang phải đối mặt với sự sụp đổ của các lực lượng ủy nhiệm của mình, Hamas và Hezbollah, ở Gaza và Lebanon.
Cuối cùng, tình báo Israel nói rằng một cuộc họp đã được lên kế hoạch giữa các nhà khoa học và chỉ huy của lực lượng không quân Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, những người phụ trách tên lửa đạn đạo. Thông tin được Israel chia xẻ với các đồng minh cho rằng cuộc gặp này là một cuộc gặp gỡ được đề xuất lần đầu tiên, với việc các chỉ huy tên lửa lần đầu tiên được tiết lộ bí mật, cho thấy việc lập kế hoạch cho quá trình "lắp ghép" một thiết bị hạt nhân với đầu đạn tên lửa sắp bắt đầu. Iran đã thực hiện một số công việc này trong quá khứ - vào năm 2011, IAEA trích dẫn các tuyên bố rằng Iran đã thực hiện các nghiên cứu mô hình máy tính để xem làm thế nào để một "tải trọng hình cầu", chẳng hạn như đầu đạn, sẽ chịu được áp lực khi được phóng bằng tên lửa đạn đạo. Thu nhỏ và ghép đầu đạn với tên lửa là những nhiệm vụ rất phức tạp mà Iran vẫn có thể mất một thời gian đáng kể để thành thạo.
Các tuyên bố mới của Israel đang cung cấp cho cộng đồng tình báo Mỹ vốn đã có nhiều quan điểm về mối đe dọa của Iran. Vào tháng 3, Tulsi Gabbard, giám đốc tình báo quốc gia của Mỹ - và là một người từ lâu phản đối chiến tranh với Iran - lặp lại quan điểm rằng Iran không chế tạo vũ khí hạt nhân. Trong những ngày gần đây, Wall Street Journal, New York Times và CNN đã đưa tin rằng các cơ quan tình báo Mỹ hoài nghi về các tuyên bố mới của Israel. Vào ngày 17 tháng 6, Rafael Grossi, tổng giám đốc của IAEA, cho biết cơ quan của ông chưa được trình bày "bằng chứng về nỗ lực có hệ thống nhằm chế tạo vũ khí hạt nhân", mặc dù một tuần trước đó, IAEA đã xác nhận rằng Iran "không khai báo vật liệu hạt nhân và các hoạt động liên quan đến hạt nhân" tại ba địa điểm không được khai báo ở Iran.
Tuy nhiên, ông Trump có thể đã bị ảnh hưởng bởi quan điểm của Israel. Vào ngày 17 tháng 6, ông tuyên bố, "Tôi không quan tâm bà ấy nói gì", đề cập đến bà Gabbard. "Tôi nghĩ họ đã rất gần với việc có một quả bom." David Albright, một nhà vật lý hạt nhân và là chuyên gia vũ khí người Mỹ, người được các cơ quan tình báo tư vấn, nói rằng hầu hết các tuyên bố trong hồ sơ gần đây của Israel "được các cộng đồng tình báo [phương Tây] chấp nhận rộng rãi". Tuy nhiên, ông chấp nhận rằng có những tuyên bố mới đối với ông, về việc chuyển hướng vật liệu hạt nhân và đề xuất một cuộc họp sắp xảy ra với các lực lượng tên lửa. Và ông nói rằng các nhà phân tích tình báo Mỹ cũng đồng ý rằng Iran đã đẩy nhanh quá trình chuẩn bị vũ khí hóa - vào tháng 7 năm ngoái, giám đốc tình báo quốc gia đã bỏ qua từ ngữ truyền thống rằng Iran "hiện không thực hiện các hoạt động phát triển vũ khí hạt nhân quan trọng cần thiết để sản xuất một thiết bị hạt nhân có thể thử nghiệm" trong một báo cáo gửi Quốc hội, theo Wall Street Journal.
Giả sử hồ sơ của Israel là chính xác trên thực tế, vẫn còn chỗ cho cái mà ông Albright gọi là "giải thích sự thật". Ngay cả khi các nhà phân tích Mỹ chấp nhận rằng Iran có ý định tìm kiếm một quả bom và đã đẩy nhanh việc thúc đẩy nó, họ có thể không đồng ý rằng Iran đã vượt qua ngưỡng có bom, hoặc mối đe dọa thực sự sắp xảy ra. Trong khi đó, người Israel, ông nói, "có thể nghĩ rằng nó nhanh hơn một chút và lo lắng về khả năng phát hiện và hành động kịp thời của chính họ". Các quan chức Israel thường trình bày đánh giá của họ về nỗ lực hạt nhân của Iran bằng cách xử dụng các mốc thời gian được đo bằng tháng và năm. Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, họ đã nói về "điểm không thể quay trở lại" - một khung thời gian mà Israel sẽ không còn khả năng ngăn chặn một cuộc tấn công của Iran bằng một quả bom. Binyamin Netanyahu, thủ tướng Israel, đã dành nhiều thập kỷ để cảnh báo về mối đe dọa từ Iran. Điều đó có nghĩa là ông có thiên kiến xác nhận cho một rủi ro. Nhưng lập trường của cộng đồng tình báo Israel là thống nhất và nhất quán với quan điểm của chính phủ. Có lẽ họ đã chịu áp lực chính trị, nhưng họ đã từng xung đột với ông Netanyahu và các thủ tướng khác về hồ sơ hạt nhân trong quá khứ. Bây giờ họ ủng hộ chiến tranh.
Vật lý hạt nhân là một khoa học. Đánh giá tình báo thì không, nhưng có những hậu quả to lớn trong thế giới thực. Năm 2003, Mỹ và các đồng minh của họ đã tham chiến ở Iraq dựa trên những đánh giá sai lầm về vũ khí hủy diệt hàng loạt của Iraq. Trong cuộc tấn công mở đầu cuộc chiến vào ngày 13 tháng 6, Israel đã ám sát các nhà khoa học và các quan chức chủ chốt. Các cơ sở hạt nhân đã bị ném bom. Người Israel tuyên bố họ đã loại bỏ mối nguy hiểm sắp xảy ra từ việc Iran lao tới vũ khí hóa hạt nhân. Tuy nhiên, việc kéo dài chương trình hạt nhân của Iran trong nhiều năm hay không cũng phụ thuộc vào việc phá hủy, hoặc ít nhất là gây ra thiệt hại đáng kể, cho các nhà máy làm giàu uranium ngầm, chính yếu của Iran ở Natanz và Fordow, nơi vẫn chưa bị tấn công. Ông Trump có thể quyết định đây là một công việc của nước Mỹ, bất kể những kẻ ma quái của ông nói gì.
-----------------
_Trần HSa lược dịch từ The Economist.... 19/6/2025.
