Lệnh ngừng bắn Israel-Iran: Bất kỳ thỏa thuận ngừng bắn nào treo trên sự răn đe lẫn nhau đều khó duy trì.
Người Iran băng qua một con đường bên cạnh một bảng quảng cáo mô tả tên lửa của Iran ở Tehran vào ngày 16 tháng 4 năm 2024. Tín dụng: Parspix / Abaca qua ZUMA
Sau 12 ngày xung đột dữ dội, Tổng thống Donald Trump tuyên bố ngừng bắn, chấm dứt cuộc đối đầu trực tiếp kịch tính nhất giữa Israel và Iran trong nhiều thập kỷ. Cả hai quốc gia đều đồng ý tuân thủ thỏa thuận ngừng bắn, nhưng mỗi quốc gia đều thề sẽ trả đũa nếu có bất kỳ vi phạm nào xảy ra.
Tác giả Ali Mamouri.... 24 Tháng Sáu, 2025. .. The Worldcrunch.
Sau 12 ngày chiến tranh, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố ngừng bắn giữa Israel và Iran, nhằm chấm dứt cuộc xung đột trực tiếp, kịch tính nhất giữa hai quốc gia trong nhiều thập kỷ. Israel và Iran đều đồng ý tuân thủ lệnh ngừng bắn, mặc dù họ nói rằng họ sẽ đáp trả bằng vũ lực đối với bất kỳ vi phạm nào.
Nếu lệnh ngừng bắn được duy trì – một chữ nếu to lớn – câu hỏi quan trọng sẽ là liệu điều này có báo hiệu cho sự khởi đầu của hòa bình lâu dài, hay chỉ đơn thuần là một khoảng dừng ngắn trước khi xung đột mới.
Như các nghiên cứu chiến tranh đương đại cho thấy, hòa bình có xu hướng tồn tại dưới một trong hai điều kiện: hoặc là thất bại hoàn toàn của một bên, hoặc thiết lập sự răn đe lẫn nhau. Điều này có nghĩa là cả hai bên đều kềm chế gây hấn vì chi phí trả đũa dự kiến lớn hơn nhiều so với bất kỳ lợi ích tiềm năng nào.
Mỗi bên đã đạt được gì?
Cuộc chiến đã đánh dấu một bước ngoặt đối với Israel trong cuộc đối đầu kéo dài hàng thập kỷ với Iran. Lần đầu tiên, Israel đã thành công trong việc đưa ra một trận chiến kéo dài trên đất Iran, chuyển cuộc xung đột từ đối đầu với các nhóm chiến binh ủy nhiệm do Iran hậu thuẫn sang các cuộc tấn công trực tiếp vào chính Iran.
Điều này có thể thực hiện được phần lớn nhờ thành công của Israel trong hai năm qua trong việc làm suy yếu mạng lưới ủy nhiệm khu vực của Iran, đặc biệt là Hezbollah ở Lebanon và dân quân Shiite ở Syria.
Trong hai tuần qua, Israel đã gây thiệt hại đáng kể cho giới chóp bu quân sự và khoa học của Iran, giết chết một số chỉ huy cấp cao và các nhà khoa học hạt nhân. Thiệt mạng dân thường cũng cao.
Ngoài ra, Israel đã đạt được một mục tiêu chiến lược lớn bằng cách kéo Mỹ tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột. Phối hợp với Israel, Mỹ đã tiến hành các cuộc tấn công vào ba cơ sở hạt nhân chính của Iran: Fordow, Natanz và Isfahan.
Mục tiêu vẫn chưa đạt được.
Bất chấp những thành tựu này, Israel đã không hoàn thành tất cả các mục tiêu đã đề ra. Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã lên tiếng ủng hộ thay đổi chế độ, kêu gọi người Iran đứng lên chống lại chính phủ của Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei, nhưng lãnh đạo cấp cao ở Iran vẫn còn nguyên vẹn.
Ngoài ra, Israel đã không loại bỏ được hoàn toàn chương trình tên lửa của Iran - Iran tiếp tục tấn công đến phút cuối trước khi ngừng bắn - và Tehran không đồng ý với yêu cầu trước chiến tranh của Trump về việc chấm dứt việc làm giàu uranium.
Mặc dù Iran đã mất cảnh giác trước các cuộc tấn công của Israel - đặc biệt là khi họ đang tham gia vào các cuộc đàm phán hạt nhân với Mỹ - họ đã đáp trả bằng cách phóng hàng trăm tên lửa về phía Israel.
Iran đã chứng minh khả năng phản công.
Các đội cứu hộ Israel hoạt động tại hiện trường một cuộc tấn công tên lửa của Iran vào một khu dân cư ở Be'er Sheva, miền nam Israel, vào ngày 24/6/2025. Ảnh: Saeed Qaq / ZUMA
Trong khi nhiều tên lửa bị đánh chặn, một số lượng đáng kể đã xuyên thủng hệ thống phòng không của Israel, gây ra sự tàn phá trên diện rộng ở các thành phố lớn, hàng chục người chết và hàng trăm người bị thương.
Iran đã chứng minh khả năng phản công, mặc dù Israel đã thành công trong việc phá hủy nhiều hệ thống phòng không, một số tài sản tên lửa đạn đạo, bao gồm cả bệ phóng tên lửa và nhiều cơ sở năng lượng.
Xác định thành công trong chiến tranh.
Kể từ khi cuộc tấn công bắt đầu, các quan chức Iran đã nhiều lần kêu gọi dừng lại để tiếp tục đàm phán. Dưới áp lực dữ dội như vậy, Iran đã nhận ra rằng họ sẽ không được hưởng lợi từ một cuộc chiến tranh tiêu hao kéo dài với Israel — đặc biệt là khi cả hai quốc gia đều phải đối mặt với chi phí gia tăng và nguy cơ cạn kiệt kho dự trữ quân sự của họ nếu chiến tranh tiếp tục.
Như các lý thuyết về chiến thắng cho thấy, thành công trong chiến tranh không chỉ được xác định bởi thiệt hại gây ra cho đối phương, mà còn bằng cách đạt được các mục tiêu chiến lược cốt lõi và làm suy yếu ý chí và khả năng chống lại của kẻ thù.
Cả hai bên có thể vẫn bị mắc kẹt trong một bế tắc đầy biến động về chương trình hạt nhân của Iran.
Trong khi Israel tuyên bố đã đạt được phần lớn các mục tiêu của mình, mức độ thiệt hại đối với chương trình hạt nhân của Iran vẫn chưa được biết đầy đủ, cũng như khả năng tiếp tục làm giàu uranium của nước này.
Cả hai bên có thể vẫn bị mắc kẹt trong một bế tắc bất ổn về chương trình hạt nhân của Iran, với cuộc xung đột có khả năng bùng nổ bất cứ khi nào mà một trong hai bên nhận thấy có cơ hội chiến lược.
Điểm mấu chốt về chương trình hạt nhân của Iran.
Iran phải đối mặt với những thách thức thậm chí còn lớn hơn khi họ thoát khỏi cuộc chiến. Với thiệt hại nặng nề đối với khả năng lãnh đạo và cơ sở hạ tầng hạt nhân, Tehran có thể sẽ ưu tiên xây dựng lại khả năng răn đe của họ.
Điều đó bao gồm việc mua các hệ thống phòng không tiên tiến mới - có thể từ Trung Quốc - và khôi phục các thành phần quan trọng của chương trình tên lửa và hạt nhân - một số chuyên gia nói rằng Iran đã không xử dụng một số tên lửa mạnh nhất của nó để duy trì khả năng răn đe này.
Các quan chức Iran tuyên bố họ đã bảo vệ hơn 400 kg uranium làm giàu 60% trước các cuộc tấn công. Về mặt lý thuyết, kho dự trữ này có thể được chuyển đổi thành 9 đến 10 đầu đạn hạt nhân nếu được làm giàu thêm đến 90%.
Iran có thể có khả năng khôi phục và thậm chí đẩy nhanh chương trình của mình trong một khung thời gian tương đối ngắn.
Ông Trump tuyên bố năng lực hạt nhân của Iran đã bị "xóa sổ hoàn toàn", trong khi Rafael Grossi, người đứng đầu cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hiệp Quốc, nói rằng thiệt hại đối với các cơ sở của Iran là "rất đáng kể".
Tổng tư lệnh Quân đội Iran, Amir Hatami, (trái) tham dự một cuộc họp tại Phòng Chỉ huy Chiến tranh của Quân đội Iran ở một địa điểm không xác định. Nguồn ảnh: Văn phòng Truyền thông Quân đội Iran / EPA
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng Iran vẫn sẽ có kiến thức kỹ thuật sâu rộng được tích lũy qua nhiều thập kỷ. Tùy thuộc vào mức độ thiệt hại đối với các cơ sở ngầm, Iran có thể có khả năng khôi phục và thậm chí đẩy nhanh chương trình của họ trong một khung thời gian tương đối ngắn.
Và cơ hội hồi sinh các cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân của Iran dường như mong manh hơn bao giờ hết.
Sự răn đe trong tương lai có thể trông như thế nào?
Cuộc chiến về căn bản đã định hình lại cách cả Iran lẫn Israel nhận thức về khả năng răn đe - và cách họ lên kế hoạch bảo vệ nó trong tương lai.
Đối với Iran, cuộc xung đột đã củng cố niềm tin rằng sự sống còn của họ đang bị đe dọa. Với việc thay đổi chế độ được thảo luận công khai trong cuộc chiến, các nhà lãnh đạo Iran dường như tin tưởng hơn bao giờ hết rằng răn đe thực sự đòi hỏi hai trụ cột chính: khả năng vũ khí hạt nhân và liên kết chiến lược sâu sắc hơn với Trung Quốc và Nga.
Do đó, Iran dự kiến sẽ nhanh chóng khôi phục và thúc đẩy chương trình hạt nhân của nó, có khả năng tiến tới vũ khí hóa trên thực tế - một bước mà họ đã tránh từ lâu.
Đồng thời, Tehran có khả năng đẩy nhanh hợp tác quân sự và kinh tế với Bắc Kinh và Moscow để phòng ngừa sự cô lập. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi nhấn mạnh sự tham gia chặt chẽ này với Nga trong chuyến thăm Moscow tuần này, đặc biệt là về các vấn đề hạt nhân.
Nếu không có các cuộc đàm phán toàn diện để giải quyết các vấn đề cốt lõi - cụ thể là khả năng hạt nhân của Iran - sự tạm dừng chiến sự có thể chỉ là tạm thời.
Trong khi đó, Israel coi việc răn đe đòi hỏi sự cảnh giác liên tục và một mức đe dọa đáng tin cậy về sự trả đũa áp đảo. Trong trường hợp không có đột phá ngoại giao, Israel có thể áp dụng chính sách tấn công phủ đầu ngay lập tức vào các cơ sở hoặc các nhân vật lãnh đạo của Iran, nếu phát hiện bất kỳ sự leo thang mới nào - đặc biệt liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran.
Trong bối cảnh này, lệnh ngừng bắn hiện tại đã có vẻ mong manh. Nếu không có các cuộc đàm phán toàn diện để giải quyết các vấn đề cốt lõi - cụ thể là khả năng hạt nhân của Iran - sự tạm dừng chiến sự có thể chỉ là tạm thời.
Răn đe lẫn nhau có thể ngăn chặn một cuộc chiến kéo dài hơn vào lúc này, nhưng sự cân bằng vẫn còn bấp bênh và có thể sụp đổ mà không có nhiều cảnh báo.
---------------
_ Tác giả Ali Mamouri..
_ Trần HSa lược dịch từ The Woldcrunch.... 25/6/2025.
