Trung Quốc bị mắc kẹt trong 'vùng xám' ở Biển Đông.

Tàu sân bay Trung Quốc. Nguồn ảnh: Truyền thông nhà nước Trung Quốc.

Tác giả Denny Roy....23/5/2025....19fortyfive.

Một trong nhiều câu cách ngôn sống động của Trung Quốc là  "giẫm lên vết xe đổ;" ("chóng dǎo fù zhé"), điều này mô tả một chiếc xe đi  cùng chiều  với một chiếc xe đã bị lật xa hơn trên đường. Đó là một phép ẩn dụ cho việc lặp lại sai lầm tương tự mặc dù đã được cảnh báo hợp lý. Chính sách Biển Đông gần đây của Trung Quốc phù hợp với kịch bản này.

Việc xử dụng các chiến thuật "vùng xám" ngày càng khắc nghiệt – khắc nghiệt đến mức giáp ranh với những gì mà theo truyền thống được công nhận là hành động chiến tranh – đang tạo ra lợi nhuận giảm dần cho Trung Quốc. Chính phủ Trung Quốc nên rút ra kết luận rằng lợi ích của họ được phục vụ tốt nhất bằng cách tìm kiếm một giải pháp thân thiện với các bên tuyên bố chủ quyền khác. Tuy nhiên, thật không may, điều đó gần như chắc chắn sẽ không xảy ra.

Khả năng của Trung Quốc trong việc khai triển hải quân, cảnh sát biển và các tàu dân quân hàng hải vào Biển Đông là không thể so sánh với bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào khác, và khoảng cách đang ngày càng lớn. Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu thế giới về chiến thuật vùng xám, cả về đổi mới và kinh nghiệm hoạt động. Tuy nhiên, bất chấp những lợi thế đó, các chiến thuật đe dọa của Trung Quốc trong năm ngoái phần lớn không có hiệu quả.

Mặc dù dè dặt công khai đối đầu với Trung Quốc, Malaysia vẫn tiếp tục thăm dò hydrocarbon trong vùng đặc quyền kinh tế của mình bất chấp sự phản đối và sách nhiễu của Trung Quốc. Indonesia tuyên bố đã đánh đuổi các tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đang cố gắng can thiệp vào các hoạt động khoan dò trong vùng biển Indonesia. Bắc Kinh đặc biệt không thích các nước láng giềng chào đón quân đội Mỹ vào khu vực, nhưng Malaysia và Indonesia vẫn tiếp tục tham gia các cuộc tập trận chung với các lực lượng vũ trang của Mỹ.

Một số ngư dân Việt Nam tiếp tục bị nhân viên thực thi pháp luật hàng hải Trung Quốc đâm nện, đánh đập và tịch thu cá đánh bắt được. Tuy nhiên, mặc dù thận trọng trong việc gây báo động với Trung Quốc, Việt Nam đã tổ chức một hoạt động huấn luyện nhân đạo với các quân nhân Mỹ. Một khía cạnh khác trong sự phản đối của Việt Nam là cải tạo đất rộng lớn và đầy kịch tính. Năm 2021, Việt Nam  có diện tích đất khai hoang chỉ một phần mười của Trung Quốc ở quần đảo Trường Sa. Tuy nhiên, đến năm 2024, Việt Nam đã khai hoang đất bằng hai phần ba so với Trung Quốc, và vào năm 2025, Việt Nam có thể sẽ bằng diện tích đất khai hoang của Trung Quốc. Trong khi Trung Quốc chiếm ba thực thể lớn nhất ở Trường Sa (Vành Khăn, Subi và Đá Chữ Thập), Việt Nam chiếm bốn thực thể lớn nhất tiếp theo.

Có lẽ bằng chứng rõ ràng nhất về sự phản tác dụng từ sự hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông là trường hợp của Philippines. Sự quấy rối của Trung Quốc đối với các tàu của Philippines, đặc biệt là những tàu cố gắng luân chuyển và tiếp tế cho những người lính đồn trú trên tàu Sierra Madre bị mắc cạn tại bãi cạn Second Thomas (bãi Cỏ Mây hay Ayungin), đã thu hút sự chú ý của quốc tế vào năm 2024. Những sự cố này đã đóng khung Trung Quốc là một kẻ bắt nạt, xử dụng nhiều tàu lớn hơn để đâm và bắn vòi rồng vào các tàu Philippines quá nhỏ.

Các cuộc tấn công của Trung Quốc trở nên tồi tệ đến mức chính phủ Mỹ đề nghị hộ tống các tàu Philippines. Điều này sẽ buộc Trung Quốc phải lùi bước hoặc phải chịu mức độ rủi ro cao hơn nhiều. May mắn cho Bắc Kinh, Philippines quyết tâm dựa vào nỗ lực của mình và từ chối sự giúp đỡ của Mỹ.

Chính phủ Trung Quốc dường như kết luận rằng do hoặc bị thiệt hại về danh tiếng, nguy cơ leo thang cao là  không thể chấp nhận được, hoặc sự kết hợp của cả hai, một thỏa thuận ngừng bắn chung quanh bãi Cỏ Mây là điều mong muốn. Vào tháng 7/2024, Trung Quốc và Philippines đã lặng lẽ đạt được một thỏa thuận nhằm ngăn chặn các sự cố tiếp theo. Thỏa thuận đó được duy trì đến đầu năm 2025 mặc dù hai bên không đồng ý về các chi tiết như, liệu Philippines có được yêu cầu thông báo trước cho Trung Quốc về các nhiệm vụ luân phiên/tiếp tế hay không. Philippines đã cố gắng sửa chữa đầy đủ con tàu Sierra Madre đang đổ nát vào năm 2024 để mở rộng hơn nữa tính hữu ích của nó như một tiền đồn tạm thời.

Máy bay chiến đấu J-15 của Trung Quốc. Tín dụng hình ảnh: Creative Commons.

Sự giảm leo thang từ các cuộc đụng độ gay gắt trên bãi Cỏ Mây rất đáng khích lệ. Tuy nhiên, thỏa thuận ngừng bắn này không cho thấy Trung Quốc đang từ bỏ chính sách quấy rối. Thay vào đó, nó đang chuyển sang các địa điểm khác. Một tàu Cảnh sát biển Philippines đã neo đậu tại bãi cạn Sabina trong khoảng 5 tháng vào năm ngoái. Trung Quốc đã làm gián đoạn các nhiệm vụ tiếp tế cho con tàu này, cuối cùng buộc nó phải rời đi. Năm nay, căng thẳng lại nóng lên chung quanh bãi cạn Scarborough. Các sự cố bao gồm một trực thăng Trung Quốc cố tình bay gần một máy bay Philippines một cách nguy hiểm và nhiều tàu hải quân và cảnh sát biển Trung Quốc suýt đâm vào tàu Philippines. Như thể để mở rộng thông điệp ra ngoài các bên có yêu sách trong tranh chấp lãnh thổ, vào tháng 2, một máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã thả pháo sáng trước một máy bay P-8 của Úc đang bay trên không phận quốc tế gần quần đảo Hoàng Sa.

Sự quấy rối của Trung Quốc, nhằm mục đích khiến Philippines sẳn lòng chịu đựng với Bắc Kinh, thay vào đó đã gây ra phản ứng ngược lại. Manila đã bắt tay vào việc tăng cường vũ khí. Họ có kế hoạch mua F-16 của Mỹ - thương vụ mua vũ khí nước ngoài lớn nhất từ trước đến nay của Philippines - và chấp nhận thêm một số thiệt hại trong quan hệ với Bắc Kinh bằng cách tổ chức các hệ thống tên lửa Typhon và NMESIS tiên tiến của Mỹ, điều này sẽ hữu ích trong cuộc xung đột quân sự của Mỹ chống lại Trung Quốc. Họ cũng đang mua hai tàu hộ tống từ Hàn Quốc và 20 máy bay không người lái từ Úc. Kết hợp lại, những thương vụ này thể hiện một sự nâng cấp lớn về khả năng của lực lượng vũ trang Philippines.

Vì sự leo thang sách nhiễu đối với Philippines, Bắc Kinh đã thất bại trong việc đánh bật Sierra Madre ra khỏi vị trí trong khi vô tình thuyết phục Philippines tăng cường hợp tác an ninh với Mỹ và tăng cường lực lượng vũ trang của Phi.

 Một lý do khiến chính sách của Trung Quốc khó có thể thay đổi là chính phủ Tập Cận Bình sợ phải gánh chịu một thất bại. Sự hiểu biết của Bắc Kinh về vấn đề này là cứng nhắc, và có lẽ là vô vọng, neo vào một câu chuyện gần như ngăn cản chính phủ Trung Quốc điều chỉnh chính sách của mình. Đối với công dân Trung Cọng, Trung Quốc theo định nghĩa không thể là một kẻ bắt nạt bành trướng, vì họ tin rằng đây là một điều bất khả thi về mặt lịch sử, văn hóa và chính trị của đất nước họ.

Quan điểm của Đảng CSTQ là sự phản đối của Philippines đối với những nỗ lực của Trung Quốc nhằm tuyên bố quyền sở hữu vùng đặc quyền kinh tế của Philippines không dựa trên tính hợp pháp cho lợi ích quốc gia , mà phản ảnh ảnh hưởng của các chính trị gia Philippines đang cố gắng giành được phiếu bầu và một chính phủ  được Mỹ xử dụng Philippines như một "con tốt" để kềm chế Trung Quốc.

Thay vì Trung Quốc cố gắng buộc Philippines hủy bỏ việc chiếm bãi Cỏ Mây, chính phủ Trung Quốc trình bày vấn đề con tàu mắc cạn Sierra Madre như một nỗ lực của Trung Quốc nhằm khôi phục hiện trạng. Bắc Kinh nói rằng con tàu của Hải quân Philippines thời Thế chiến II ban đầu vô tình mắc cạn và Manila hứa sẽ kéo nó đi, nhưng sau đó đã từ bỏ lời hứa đó. (Các nguồn tin ở Philippines cho biết con tàu đã bị cho cố tình mắc cạn và chính phủ Philippines không bao giờ cam kết kéo nó đi.)

Câu chuyện tương tự của Trung Quốc nói rằng Philippines đã trước tiên và nhiều lần.cố gắng chiếm đóng bãi cạn Scarborough và rạn san hô Sandy Cay. Các nhà quan sát quốc tế có thể ngạc nhiên khi biết rằng trong những lời chỉ trích của Trung Quốc đối với Philippines, các nhà bình luận của Trung Quốc thậm chí đôi khi trích dẫn Tuyên bố năm 2002 về ứng xử của các bên ở Biển Đông, trong đó cấm các bên tuyên bố chủ quyền chiếm đóng các thực thể mới vốn chưa bị chiếm đóng, 

Với viễn cảnh này, Trung Quốc sẽ có xu hướng coi bất kỳ sự thỏa hiệp nào của các nhà lãnh đạo Trung Quốc là sự đầu hàng trước những nỗ lực của các bên tranh chấp, nhằm đơn phương thúc đẩy tài sản của họ với cái giá phải trả của Trung Quốc. Tệ hơn nữa, tất cả các bên đối thủ tuyên bố chủ quyền  đều nhỏ hơn và yếu hơn nhiều so với Trung Quốc, vì vậy không có lý do gì để Bắc Kinh từ chối bảo vệ mạnh mẽ các quyền có chủ đích của Trung Quốc.

Lý do thứ hai khiến Bắc Kinh không từ bỏ chính sách gây áp lực và đe dọa ở Biển Đông là sức mạnh ở cam kết của Mỹ trong việc bảo vệ các bạn bè trong khu vực, đang bị nghi ngờ. Lãnh đạo Trung Quốc nhìn thấy cơ hội để kiểm tra sự thèm muốn của Chính quyền Trump trong việc thực hiện chính sách tăng cường hợp tác an ninh với Philippines của Chính quyền Biden. So với chính phủ Mỹ trước đây, Trump dường như ác cảm hơn trước một cuộc chiến với Trung Quốc về Đài Loan, hoặc những tảng đá không có người ở ở Biển Đông, và dễ dàng rút lui khỏi Đông Á hơn.

Tầm quan trọng chiến lược của Đông Nam Á đã không thoát khỏi "thuế quan có đi có lại" cao do Washington công bố vào tháng Tư, đe dọa các quốc gia này gặp khó khăn kinh tế nghiêm trọng. Tình hữu nghị trong lịch sử và các giá trị dân chủ chung, dường như ràng buộc Mỹ và Philippines, có vẻ như không có giá trị gì khi chính quyền Trump tách mình ra khỏi các đồng minh Tây Âu.

Hơn nữa, Trump có lịch sử cho phép các cố vấn cao cấp của ông theo đuổi một chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc, chỉ để đột ngột can thiệp bằng cách tiếp cận hòa giải hơn nếu một thỏa thuận kinh tế song phương dường như trong tầm tay.

Không nên đánh giá thấp khả năng không thể thay đổi các chính sách kém hiệu quả của Trung Quốc. Đây là một chính phủ, sau khi phá hủy các quyền tự do dân sự ở Hồng Kông, vẫn chào hàng ý tưởng "một quốc gia, hai chế độ" cho Đài Loan. Trung Quốc dường như cam kết đi theo chiến tranh vùng xám, với số lượng  các nền tảng và căn cứ mới ngày càng tăng, ngay cả khi các quốc gia trong khu vực giữ vững lập trường của họ. Xe vẫn chệnh choạng lao về phía trước  bất chấp nguy hiểm đã lường trước được. (Giẫm lên vết xe đổ).

------------------

_ Tác giả Denny Roy là thành viên cao cấp tại Trung tâm Đông-Tây, Honolulu, người chuyên về các vấn đề an ninh châu Á - Thái Bình Dương.

_ Trần HSa lược dịch từ 19FORTYFIVE.... 24/5/2025.