Tập đoàn Vingroup thử nghiệm đường lối chủ nghĩa tư bản mới của Việt Nam.

 Tập đoàn tư nhân lớn nhất Việt Nam gây náo động thông qua đề xuất kiểm soát dự án đường sắt trị giá 61 tỷ USD.

Tập đoàn VinGroup của Việt Nam đã đề xuất tiếp quản dự án đường sắt Bắc - Nam của quốc gia.

Hình ảnh: VinSpeed

Tác giả Leo Trần ....15 Tháng Năm, 2025... Asia Times.

Vào ngày 11 tháng 5 năm 2025, truyền thông Việt Nam đưa tin rộng rãi rằng Vingroup, một trong những tập đoàn tư nhân quyền lực nhất của đất nước, đã đề nghị nắm quyền kiểm soát hoàn toàn dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam.

Tuy nhiên, chưa đầy 24 giờ sau, các tiêu đề đột ngột biến mất khi các bài báo biến mất trên mạng, các đường link bị chết và các phương tiện truyền thông do nhà nước kiểm soát rơi vào im lặng. Nguyên nhân ở đằng sau việc kiểm duyệt: toàn bộ đề xuất đã bị rò rỉ trên mạng, tiết lộ các thuật ngữ gây sốc cho công chúng và gây ra phản ứng dữ dội.

Phạm Nhật Vượng, người sáng lập Vingroup và là tỷ phú đô la đầu tiên của Việt Nam, đã ký văn kiện ngày 6 tháng 5 năm 2025, qua đó các báo cáo cho thấy được gửi trực tiếp cho Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà.

Trong đó, VinSpeed, một công ty con mới thành lập của Vingroup, yêu cầu trở thành nhà đầu tư và điều hành duy nhất dự án đường sắt trị giá 61 tỷ USD. Nhà nước được yêu cầu chi 80% con số đó —khoảng 49 tỷ đô la—thông qua khoản vay không tính lãi trong 35 năm, trong khi VinSpeed ​​sẽ cung cấp 20% còn lại. Chi phí giải phóng mặt bằng không được đưa vào đề xuất, làm dấy lên suy đoán rằng nhà nước sẽ chi trả.

Công ty cũng yêu cầu được chỉ định là chủ đầu tư cho các dự án phát triển đô thị và bất động sản dọc theo tuyến đường sắt, đặc biệt là chung quanh các nhà ga, để huy động thêm vốn. Ngoài ra, nó yêu cầu quyền xử dụng khoản vay của nhà nước làm vốn hoạt động tạm thời cho các hoạt động kinh doanh rộng lớn hơn của VinSpeed.

Cuối cùng, nó đề xuất đặt mức sàn cho giá vé ở mức 60–75% so với mức trần giá vé máy bay hiện hành.

Không phải tham vọng của đề xuất, mà là các điều khoản của nó, đã gây ra sự náo động của công chúng, chủ yếu được thể hiện trên mạng. Nhiều người đặt câu hỏi trong các diễn đàn trò chuyện, tại sao một công ty tư nhân lại đòi hỏi  các khoản vay của nhà nước không có lãi, trị giá hàng chục tỷ đô la, giành quyền kiểm soát bất động sản liền kề và đặt giá sàn với thiếu minh bạch và không có cạnh tranh.

Đến ngày 12 tháng 5, hầu hết các tin tức về đề xuất đã biến mất. Hai ngày sau, vào ngày 14 tháng 5, truyền thông nhà nước giới thiệu lại câu chuyện - lần này được đóng khung như một sáng kiến yêu nước phù hợp với các mục tiêu của Đảng Cộng sản cầm quyền.

Nhưng vào thời điểm đó, vụ rò rỉ ban đầu đã mở ra một cuộc trò chuyện lớn hơn nhiều về vốn tư nhân, quyền lực chính trị và hướng đi tương lai của nền kinh tế Việt Nam dưới sự lãnh đạo mới.

Giải thích hậu quả.

Vụ rò rỉ của VinSpeed và sự im tiếng của truyền thông đã trở thành một thử nghiệm trực tiếp về cách quyền lực, vốn liếng  và chính sách được thương lượng ở Việt Nam do cộng sản cai trị. Ba cách giải thích chung đã xuất hiện.

Người ta coi vụ việc là bằng chứng cho thấy Vingroup – từ lâu được coi là tập đoàn tư nhân có liên hệ chính trị nhiều nhất ở Việt Nam – có thể đã mất đi một số sự bảo vệ bất thành văn của Đảng.

Tuy nhiên, bất chấp những thách thức và nợ ngày càng tăng của VinFast, tập đoàn vẫn tiếp tục nhận được sự hỗ trợ có chọn lọc của nhà nước. Sự ủng hộ chính trị cho sự thúc đẩy ra nước ngoài của VinFast, và gần đây nhất là sự chấp thuận của chính phủ để nghiên cứu một tuyến tàu điện ngầm đến Cần Giờ, cho thấy nó có ảnh hưởng đáng gờm với Đảng.

Quan điểm thứ hai coi đề xuất là tính toán đánh lừa người khác. Theo bài đọc này, Vingroup đã đệ trình một nỗ lực cố ý bất khả thi để tỏ ra yêu nước nhằm không gánh lấy rủi ro. Với tình hình tài chính căng thẳng, nhóm này có thể muốn đánh bài chuồn mà không có vẻ như là có ý gây bế tắc cho nền kinh tế.

Nhưng chiến dịch truyền thông của nhà nước ngày 14 tháng 5 làm suy yếu quan điểm này. Thay vì lùi bước, VinSpeed tái khẳng định sự quan tâm của nó - công khai, tự hào và hoàn toàn phù hợp với thông điệp của Đảng. Bất kể những sai lầm có thể xảy ra, nhóm Vingroup hiện đã cam kết rõ ràng với sân bóng.

Quan điểm thứ ba, và được cho là có cơ sở hơn, coi đề xuất này là một lời đề nghị thực sự từ một tác nhân có quyền lực, kẻ đã đánh giá sai thời điểm. Đường sắt cao tốc Bắc – Nam không chỉ là một dự án cơ sở hạ tầng. Đó là một cam kết quốc gia quan trọng nhất : mang tính biểu tượng chính trị, khó khăn về mặt kỹ thuật và đồ sộ về kinh tế. Nỗ lực của Vingroup để nắm quyền kiểm soát hoàn toàn với tư cách là nhà đầu tư duy nhất, đối với nhiều người, là chiến lược vượt quá sức mình hay đánh lừa người khác.

Từ quan điểm này, vụ rò rỉ - và kết quả là cơn bão của công chúng - có thể được khuyến khích hoặc khuếch đại bởi các phe phái chính trị hoặc kinh doanh khác, coi vụ đặt cược của Vingroup là mối đe dọa đối với lợi ích của chính họ.

Kết hợp giữa sự cạnh tranh của giới chóp bu và  phản ứng của công chúng có thể đóng một vai trò trong quyết định của nhà nước về việc ngừng đưa tin về đề xuất của Vingroup. Các phương tiện truyền thông nhanh chóng khôi phục việc  đưa tin vào ngày 14 tháng 5, bây giờ là với khuôn khổ yêu nước được diễn đạt một cách cẩn thận, cho thấy không phải một sự khiển trách mà là một sự hiệu chỉnh lại.

Ngoài ra còn có một khả năng tinh tế hơn. Điều gì sẽ xảy ra nếu không chỉ lãnh đạo Đảng, mà những người thân cận với Vượng của Vingroup, đã có động thái hạn chế đưa tin của truyền thông nhà nước sau vụ rò rỉ?

Với sự tức giận của công chúng và sự phản đối của giới chóp bu đang diễn ra, nỗ lực bịt miệng phương tiện truyền thông nhà nước có thể là để kiểm soát thiệt hại, nhiều hơn là để kiểm duyệt. Đối mặt với phản ứng đột ngột của công chúng và xích mích nội bộ trong giới chóp bu, những người thân cận với Vượng có thể đã làm việc đằng sau hậu trường để câu giờ, xây dựng lại câu chuyện và giới thiệu lại đề xuất dưới vỏ bọc chính trị an toàn hơn.

Quan hệ đối tác giữa các bên tư nhân.

Sự cố VinSpeed đã đưa ra một tín hiệu rõ ràng, mới mẻ từ đỉnh cao của Đảng. Vào ngày 11 tháng 5 – cùng ngày các tiêu đề của Vingroup được đưa ra – Tổng Bí thư Đảng Cộng sản  Tô Lâm đã xuất bản một bài báo kinh tế quan trọng có tựa đề "Động lực mới cho phát triển kinh tế".

Kể từ khi trở thành Tổng Bí thư Đảng vào tháng 7/2024, Tô Lâm đã liên tục coi khu vực tư nhân là trung tâm của tương lai kinh tế Việt Nam. Trong nhiều bài viết của mình, Tô Lâm lưu ý rằng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam phụ thuộc vào một khu vực tư nhân mạnh mẽ hơn. Ông đã nói rằng ông muốn các doanh nghiệp tư nhân đóng góp 70% GDP vào năm 2030.

Sự thay đổi trong tư duy này được hỗ trợ bởi chính sách. Vào tháng 5 năm 2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 68 - tuyên bố mạnh mẽ nhất của Đảng trong nhiều thập kỷ, ủng hộ doanh nghiệp tư nhân .

Nghị quyết kêu gọi cải cách thể chế, bảo vệ pháp lý mạnh mẽ hơn đối với quyền sở hữu, tiếp cận vốn dễ dàng hơn và "nhanh chóng  phát triển các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp vừa và nhỏ, các tập đoàn kinh tế tư nhân khu vực và toàn cầu."

Mặc dù nó vay mượn từ kịch bản của Trung Quốc, nhưng ngôn ngữ này rất mới mẻ và dễ hiểu, cho thấy một động thái hướng tới việc thúc đẩy các tập đoàn cây nhà lá vườn mạnh mẽ như những nhà vô địch ở Trung Quốc được nhà nước hỗ trợ trong một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Chỉ vài ngày sau khi Nghị quyết 68 được công bố, đề xuất của VinSpeed bị rò rỉ đã bùng nổ. Cuộc đụng độ đã phơi bày một mâu thuẫn sâu sắc hơn được nhận thấy giữa hệ tư tưởng mới về cải cách ủng hộ tư nhân, và cái giá phải trả về đặc quyền chính trị.

Nghị quyết 68 hứa hẹn sân chơi công bằng, tiếp cận cạnh tranh, bảo vệ pháp lý, minh bạch và các biện pháp khắc phục dân sự, phi hình sự. Theo lời của Tô Lâm trong bài viết của ông, "tư duy hành chính phải chuyển từ kiểm soát sang hợp tác – coi doanh nghiệp là đối tác để hỗ trợ chứ không phải để kiểm soát".

Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi những "đối tác" đó yêu cầu nhiều hơn mức công chúng sẽ dung thứ? Tập phim VinSpeed có thể sớm bị lãng quên, nhưng sự mâu thuẫn mà nó tiết lộ sẽ không.

Đặc quyền Vingroup, phản ứng dữ dội của công chúng.

Trong một hệ thống có mục đích pha trộn chủ nghĩa xã hội và doanh nghiệp tư nhân, tính hợp pháp của công chúng vẫn có giá trị cho một cái gì đó. Ngay cả ở Việt Nam hoặc Trung Quốc, công chúng có thể đẩy lùi – không phải thông qua tòa án hay lá phiếu, mà thông qua phản ứng dữ dội và những chế giễu.

Nghị quyết 68 cung cấp một lá chắn pháp lý cho các doanh nghiệp tư nhân. Nhưng trừ khi nó kiểm soát chủ nghĩa thân hữu một cách rõ ràng, nó có nguy cơ hoạt động như một lá chắn chỉ cho những người giàu có và quyền lực.

Những gì ở vụ việc VinSpeed cho thấy rằng ngay cả sự quá mức cũng có thể được phục hồi nếu tác nhân thích nghi. 

Mối nguy hiểm thực sự không phải là giới tinh hoa cố gắng khai thác nhiều hơn phần chia công bằng của họ - mà là, với thông điệp và thời điểm phù hợp, họ có thể thành công. Một bản ghi nhớ bị rò rỉ một ngày nào đó sẽ trở thành chính sách yêu nước vào ngày hôm sau.

Và điều gì sẽ xảy ra khi công ty tiếp theo không yêu cầu một khoản vay không lãi suất trên giấy tờ, mà lặng lẽ nhận được một khoản vay thông qua các điều khoản cửa sau, hoán đổi đất đai hoặc điều chỉnh phân vùng được trang điểm theo hình thức pháp lý?

Trong kịch bản đó, Việt Nam vẫn có thể tăng trưởng. Nhưng nó sẽ là một mô hình được thúc đẩy bởi quyền tiếp cận có chọn lọc, không phải là các quy tắc chung. Bài kiểm tra đối với Đảng không còn là, liệu họ có thể mang lại sự tăng trưởng và thịnh vượng hay không, mà là liệu họ có thể vạch ra một ranh giới mà ngay cả các công ty ưa thích của họ  cũng không thể vượt qua.

Nếu không có các quy tắc chung, cải cách của Việt Nam sẽ là một mặc cả không ổn định mang lại sự thịnh vượng cho một số người, những cải thiện hạn chế đối với một số người và cuối cùng là một thỏa thuận tồi tệ cho nhiều người.

----------

_ Leo Trần viết về các vấn đề quốc tế, thương mại và chiến lược toàn cầu. Tác phẩm của ông đã xuất hiện trên Chicago Tribune, The Diplomat và Kyiv Post. Ông cũng xuất bản tại Vietnam Decoded.

_ Trần HSa lược dịch từ Asia Times ... 16/5/2025.