Thuế quan của Trump đang thất bại, nhưng mô hình cũ cũng sẽ không cứu nổi chúng ta.

 

Các công nhân lắp ráp của Chrysler Trenton Engine Complex tham gia cuộc biểu tình 'Đầu tư vào chúng tôi' tại hội trường công đoàn UAW Local 372 ở Trenton, Michigan vào ngày 5 tháng 5 năm 2025 [Rebecca Cook / Reuters]

Tác giả Gabor Scheiring ....18/5/2025....Aljazera..via MSN.

Vào ngày 12 tháng 5, Mỹ và Trung Quốc tuyên bố rằng họ sẽ tạm dừng thuế quan đối ứng trong 90 ngày. Một số thuế quan sẽ được giữ lại trong khi các cuộc đàm phán thương mại vẫn tiếp tục, một tuyên bố chung cho biết.

Đây là một sự đảo ngược khác của thuế quan sâu rộng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt vào đầu tháng 4 đã gây bất ổn cho nền kinh tế toàn cầu và khiến thị trường chứng khoán rơi tự do.

Mặc dù ông tuyên bố rằng các biện pháp của mình sẽ làm cho nền kinh tế Mỹ "bùng nổ", nhưng rõ ràng ngay từ đầu chúng đã không hiệu quả. Một cuộc chiến thương mại không thể cải thiện số phận của người lao động Mỹ, cũng như không thể đưa công việc sản xuất trở lại nước Mỹ.

Giờ đây, bị hoảng sợ bởi các tập đoàn cắt giảm mục tiêu lợi nhuận và các báo cáo về tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ bị thu hẹp, chính quyền Trump dường như đang quay trở lại chiến lược của họ. Nhưng việc quay trở lại chủ nghĩa tự do kinh tế dưới vỏ bọc "ổn định" không phải là hành động đúng đắn.

Hệ thống kinh tế toàn cầu hiện tại, bị bóp méo bởi các chính sách ủng hộ người giàu được duy trì trong nhiều thập kỷ, đã chứng tỏ tự thân nó không bền vững. Đó là lý do tại sao chúng ta cần một trật tự kinh tế thế giới mới thúc đẩy sự phát triển toàn diện và bền vững trên cả Bắc và Nam bán cầu, đồng thời giải quyết các thách thức kinh tế xã hội của toàn cầu.

Cuộc khủng hoảng của tự do toàn cầu hóa.

Những rắc rối mà các nền kinh tế trên thế giới hiện đang phải đối mặt là kết quả của các chính sách mà giới chóp bu của Bắc bán cầu áp đặt trong 80 năm qua.

Trong tầm nhìn nguyên thủy của Keynes, trật tự kinh tế do các cường quốc Đồng minh đưa ra sau Thế chiến II nhằm kết hợp các thực tiễn tốt nhất về thương mại, lao động và phát triển để thúc đẩy tăng trưởng toàn diện. Tuy nhiên, trong vài thập kỷ sau đó, sự phản đối của các công ty ở Mỹ và Anh đã làm trật đường ray trật tự này, thay thế nó bằng một hệ thống lệch lạc, tập trung vào các công cụ kinh tế hàng đầu của Bắc bán cầu, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế, cả hai đều được thành lập vào năm 1944.

Trong những năm 1970, giới chóp bu kinh tế đổ lỗi cho lạm phát gia tăng và trì trệ vốn không phải do những cú sốc tạm thời như cuộc khủng hoảng dầu mỏ mà do những gì họ coi là nhượng bộ quá mức đối với giới lao động có tổ chức: chi tiêu quá mức của chính phủ, các công đoàn mạnh mẽ và quy định chặt chẽ của luật pháp. Sau đó, họ đã phát động một cuộc phản 'cách mạng thể chế' chống lại mô hình chia xẻ quyền lực và thỏa hiệp xã hội của Keynes.

Cuộc phản cách mạng này hình thành vào những năm 1980 dưới thời Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Thủ tướng Anh Margaret Thatcher, những người tích cực theo đuổi các chính sách khôi phục lợi nhuận của doanh nghiệp. Họ cắt giảm thuế cho những người giàu có, tự do hóa dòng vốn quốc tế, giúp dễ dàng chuyển ngành sản xuất sang các nền kinh tế có chi phí thấp, bãi bỏ quy định ở lãnh vực tài chính, làm suy yếu các công đoàn và tư nhân hóa các dịch vụ công. Kết quả là, lao động gia công, trốn thuế, đầu cơ bất động sản, tài chính hóa và bong bóng tín dụng, đã trở thành cách kiếm lợi nhuận chủ đạo của các tập đoàn Mỹ.

Ở các nước đang phát triển, IMF, Ngân hàng Thế giới và các ngân hàng phát triển khu vực đã thúc đẩy các chính phủ cắt giảm chi tiêu công, tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước, loại bỏ các rào cản thương mại và bãi bỏ quy định thị trường một cách nhanh chóng, và ít quan tâm đến hậu quả xã hội.

Kết quả là, những năm 1980 và 90 đã trở thành những thập kỷ thua thiệt  đối với nhiều quốc gia chấp nhận toàn cầu hóa thông qua tự do hóa triệt để. Những chính sách này đã gây ra những cú sốc lớn về việc làm, bất bình đẳng gia tăng, nợ tăng vọt và hỗn loạn tài chính dai dẳng từ Mexico đến Nga.

Các nền kinh tế Đông Á là những ngoại lệ, khi họ học cách tránh sự áp đặt của toàn cầu hóa tự do và tham gia vào nền kinh tế toàn cầu theo cách riêng của họ.

Những người hưởng lợi lớn nhất của hệ thống này là giới chóp bu kinh tế phương Tây, khi các tập đoàn thu lợi từ sản xuất với mức chi phí thấp ở nước ngoài và bãi bỏ quy định ở trong nước, nơi mà họ sinh sống. Điều tương tự cũng không thể nói đối với người lao động phương Tây, những người phải đối mặt với mức lương thực tế trì trệ, sự bảo vệ lao động bị xói mòn và bất ổn kinh tế ngày càng tăng dưới áp lực cạnh tranh, di dời hảng xưởng và tự động hóa.

Chính sách kinh tế phi tự do sẽ thất bại.

Đối với những người trong chúng ta, vốn đã nghiên cứu trật tự kinh tế sau chiến tranh, điều rõ ràng là nếu không sửa chữa những cạm bẫy của chủ nghĩa toàn cầu hóa tự do, thì một cuộc phản cách mạng từ dân tộc chủ nghĩa, phi tự do đang đến. Chúng ta đã thấy những dấu hiệu của nó ngay từ đầu ở châu Âu, nơi những người theo chủ nghĩa dân túy phi tự do đã trở nên nổi bật, giành được chỗ đứng đầu tiên ở vòng ngoài và rồi dần dần mở rộng để trở thành lực lượng đập phá hạng nhất ở châu Âu.

Ở các quốc gia mà họ giành được quyền lực, họ theo đuổi các chính sách hời hợt giống với chủ nghĩa phát triển. Tuy nhiên, thay vì đạt được sự chuyển đổi cơ cấu thực sự, họ đã nuôi dưỡng các nhà tài phiệt bị chi phối bởi giới chóp bu có kết nối với chính trị. Thay vì phát triển, họ cung cấp sự trục lợi và khai thác tài nguyên mà không thúc đẩy năng suất hoặc đổi mới.

Các chính sách kinh tế của Trump đi theo một con đường tương tự của chủ nghĩa dân túy kinh tế và dân tộc chủ nghĩa khoa trương. Cũng giống như các chính sách kinh tế phi tự do đã thất bại ở châu Âu, thuế quan của ông sẽ không bao giờ tái công nghiệp hóa nền kinh tế Mỹ một cách kỳ diệu, hoặc chấm dứt sự đau khổ của tầng lớp lao động.

Nếu có chăng, thuế quan - hoặc bây giờ là mối đe dọa áp đặt chúng - sẽ thúc đẩy lợi thế cạnh tranh của Trung Quốc bằng cách thúc đẩy nước này làm sâu sắc hơn chuỗi cung ứng nội địa bên trong nó, thúc đẩy hợp tác khu vực và giảm sự phụ thuộc vào các thị trường phương Tây. Ở Mỹ, phản ứng phi tự do sẽ kéo tiêu chuẩn lao động xuống, làm xói mòn tiền lương trên thực tế thông qua lạm phát, và hỗ trợ giới chóp bu bằng các biện pháp bảo vệ nhân tạo.

Hơn nữa, Trump không có chính sách công nghiệp thực sự, điều này khiến các biện pháp phản ứng với thương mại của ông hoàn toàn không hiệu quả. Một chính sách công nghiệp thực sự sẽ phối hợp đầu tư công, hỗ trợ các lĩnh vực mục tiêu, thực thi các tiêu chuẩn lao động và chuyển đổi công nghệ sang việc làm tốt.

Người tiền nhiệm của ông, Tổng thống Joe Biden, đã đặt nền móng cho chương trình nghị sự chính sách công nghiệp như vậy trong các đạo luật Giảm lạm phát và CHIPS. Tuy nhiên, các chương trình này hiện đang bị chính quyền Trump tấn công, và những dấu tích còn lại của chúng sẽ không gây tác động có ý nghĩa.

Nếu không có những trụ cột này, người lao động sẽ phải đối mặt với những cú sốc kinh tế và bị loại khỏi những thành tựu của tăng trưởng, trong khi những luận điệu hung hăng về tái công nghiệp hóa, trở thành một màn trình diễn chính trị.

Con đường phía trước.

Mặc dù các chính sách kinh tế của Trump không có khả năng có hiệu quả, nhưng việc quay trở lại chủ nghĩa tự do kinh tế cũng sẽ không giải quyết được những bất bình về kinh tế xã hội. Chúng ta hãy nhớ rằng những nỗ lực trong quá khứ để duy trì hệ thống thiếu sót sâu sắc này bằng mọi giá đã phản tác dụng.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, các chính phủ phương Tây đã giải cứu các ngân hàng lớn và cho phép thị trường tài chính trở lại hoạt động như bình thường. Những cải cách có ý nghĩa của cấu trúc kinh tế toàn cầu không bao giờ thành hiện thực. Trong khi đó, mức sống của các gia đình lao động và trung lưu từ Đức đến Mỹ bị trì trệ hoặc giảm thiểu, khi tiền lương đi ngang, giá nhà tăng vọt và bất ổn kinh tế ngày càng sâu sắc.

Chúng ta không thể quay trở lại với rối loạn chức năng này một lần nữa. Chúng ta cần một trật tự kinh tế toàn cầu mới tập trung vào quản trị đa phương, bền vững sinh thái và sự phát triển lấy con người làm trung tâm. Chủ nghĩa đa phương toàn cầu tiến bộ như vậy có nghĩa là các chính phủ phối hợp với nhau trong việc không chỉ đánh thuế các tập đoàn đa quốc gia và hạn chế các thiên đường thuế, mà còn điều chỉnh dòng vốn, thiết lập các tiêu chuẩn lao động và tiêu chuẩn môi trường tối thiểu, chia xẻ công nghệ xanh và cùng tài trợ cho hàng hóa công của toàn cầu.

Trong trật tự kinh tế mới này, các thể chế quản trị kinh tế toàn cầu sẽ tạo không gian cho các nước đang phát triển và mới nổi, thực hiện các chính sách công nghiệp và xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với các cơ quan tài chính công để huy động vốn một cách kiên nhẫn, bền vững. Cách tiếp cận hợp tác này sẽ cung cấp một giải pháp thay thế thực tiễn đối với chủ nghĩa toàn cầu tự do, bằng cách thúc đẩy đầu tư công có trách nhiệm và hợp tác tài chính tập trung vào phát triển.

Song song với chủ nghĩa phát triển sinh thái-xã hội ở các nền kinh tế mới nổi, các quốc gia giàu có cần nắm bắt mô hình hậu tăng trưởng dần dần. Chiến lược này ưu tiên phúc lợi, ổn định sinh thái và công bằng xã hội hơn là tăng trưởng GDP vô tận.

Điều này có nghĩa là đầu tư vào công việc chăm sóc, cơ sở hạ tầng xanh và các dịch vụ công cộng thay vì theo đuổi lợi nhuận ngắn hạn hoặc tăng trưởng chiết khấu. Đối với các nền kinh tế trưởng thành, mục tiêu nên là chuyển từ phát triển nhiều hơn sang phân phối tốt hơn, và sống trong các giới hạn của hành tinh. Điều này cũng sẽ cho phép nhiều không gian hơn cho các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình để cải thiện mức sống của họ mà không khai thác quá mức các nguồn tài nguyên thiên nhiên dùng chung vốn hạn chế của chúng ta.

Với sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các tổ chức tài chính công của quốc gia và đa phương, cũng như các công cụ tốt hơn để đánh thuế và quản lý các tập đoàn, chính phủ có thể lấy lại năng lực tạo ra việc làm ổn định, lương cao, củng cố tổ chức lao động và giải quyết bất bình đẳng. Đây là cách duy nhất để người lao động Mỹ lấy lại chất lượng cuộc sống mà họ khao khát.

Chủ nghĩa đa phương tiến bộ như vậy sẽ là một liều thuốc giải độc lâu dài và mạnh mẽ, chống lại chủ nghĩa dân túy phi tự do. Tuy nhiên, để đạt được sự thay đổi này đòi hỏi phải xây dựng các liên minh chính trị mạnh mẽ cấp toàn cầu và khu vực để thách thức các lợi ích cố hữu của doanh nghiệp và cân bằng lại khuôn khổ toàn cầu tự do hiện tại được định hướng bởi giới tư bản.

Thách thức rất rõ ràng: không chỉ phê phán các chính sách phá hoại của Trump mà còn đưa ra một tầm nhìn táo bạo, mạch lạc về đổi mới công nghiệp, bền vững sinh thái và công bằng toàn cầu. Những tháng tới sẽ cho thấy liệu có ai sẵn sàng dẫn dắt sự chuyển đổi đó hay không.

----------------

_ Tác giả Gabor Scheiring .

_ Trần HSa lược dịch từ Aljazera.... 19/5/2025.