Tại sao Khamenei lại đặt cược vào Trump.

 .Phép tính đằng sau sự đảo ngược đáng kinh ngạc của Iran đối với thỏa thuận hạt nhân mới.

Bức ảnh do văn phòng của Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei cung cấp cho thấy ông đang cầu nguyện bên trong lăng mộ của cố Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ruhollah Khomeini tại Tehran vào ngày 30 tháng 1. KHAMENEI.IR/AFP/XGTY qua Getty Images.

Tác giả Alex Vatanka ....Ngày 14 tháng 5 năm 2025 ...DNYUZ.

Từ giữa tháng 4, ngoại giao giữa Tehran và Washington đã chuyển sang giai đoạn tăng tốc. Sau bảy năm đóng băng, nhà lãnh đạo tối cao của Iran, Ayatollah Ali Khamenei, đã có một sự đảo ngược đáng kinh ngạc, nếu không muốn nói là hoàn toàn bất ngờ: Ông đã bật đèn xanh cho một thỏa thuận hạt nhân mới, nếu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump chấp nhận các làn ranh đỏ căn bản của Tehran. Trong khi vòng đàm phán thứ tư giữa hai nước vào cuối tuần trước tại Oman không có đột phá rõ ràng, cả hai bên dường như quyết tâm tiếp tục đàm phán.

Năm 2019, khi Trump cử Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đến Tehran để mở các cuộc đàm phán với nhà lãnh đạo Iran, Khamenei đã thề sẽ không bao giờ đàm phán với tổng thống Hoa Kỳ, người mà ông gọi là "tay đàn ông đó ". Sự thách thức tuyệt đối không còn là một lựa chọn nữa. Bị áp lực bởi các lệnh trừng phạt, bất ổn kinh tế và mối đe dọa chiến tranh, Khamenei đã lựa chọn giải pháp ngoại giao.

Động lực gần đây trong các cuộc đàm phán dựa trên một tiền đề mong manh nhưng không thể nhầm lẫn: Trump muốn ngăn Iran thủ đắc khả năng vũ khí hạt nhân, và Tehran khẳng định rằng họ không có ý định xây dựng một khả năng như vậy. Tuy nhiên, Tehran có vẻ thống nhất và cấp bách hơn Washington, nơi mà ngay cả giá trị căn bản của ngoại giao cũng bị tranh cãi bên trong chính quyền của Trump. Đó là bởi vì, đối với giới lãnh đạo Iran, các lợi ích là sự sống còn. Khamenei lâm vào một tình thế chính trị chênh vênh : thúc đẩy các cuộc đàm phán, vốn được công chúng ủng hộ rộng rãi, trong khi quản lý một phe phái nhỏ cứng rắn nhưng có tiếng nói đe dọa sự gắn kết nội bộ của chế độ.

Đối với phe cứng rắn chống Mỹ, các cuộc đàm phán của Khamenei với Trump giống như đàm phán với Yazid, tên phản diện chính trong lịch sử Shiite đã giết Imam Hussein vào thế kỷ thứ bảy. Tuy nhiên, những tiếng nói này chỉ là một nhóm nhỏ so với đại đa số người Iran—từ những công dân bình thường đến các phe phái thực dụng của chế độ và tầng lớp doanh nhân khốn khổ—những người hoan nghênh ngoại giao với Washington.

Tuy nhiên, ngay cả khi công chúng có nhiều hy vọng về các cuộc đàm phán để vực dậy vận mệnh của họ, thì mục tiêu cuối cùng của Khamenei vẫn rõ ràng. Theo quan điểm của ông, ngoại giao là ngăn chặn chiến tranh chứ không phải là sửa chữa nền kinh tế đang suy yếu của Iran. Ông đã nhiều lần cảnh báo rằng ngay cả một thỏa thuận hạt nhân mới cũng không bảo đảm việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt toàn diện.

Một số người trong chế độ hiện tuyên bố rằng bất chấp những tuyên bố công khai của mình, Khamenei chưa bao giờ phản đối ngoại giao một cách căn bản. Một nhà lập pháp cứng rắn của Iran thậm chí còn tuyên bố rằng Tehran đã âm thầm hợp tác với nhóm của Trump trong hai năm như một phần của chiến lược chuẩn bị cho mọi kịch bản, bao gồm cả kết quả có thể xảy ra của cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ năm 2024.

Phép tính lạnh lùng tương tự dường như đang định hình tư duy của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), lực lượng kiểm soát cơ sở hạ tầng quân sự và hạt nhân quan trọng của Iran. Một thỏa thuận với Trump cuối cùng có thể thúc đẩy ban lãnh đạo IRGC đánh giá lại cái giá phải trả cho sự thù địch kéo dài với Hoa Kỳ, và cân nhắc một sự hòa hoãn sâu sắc hơn. Nhưng những ý định như vậy vẫn chưa được nêu rõ. Hiện tại, IRGC chia xẻ một mục tiêu cốt lõi với Khamenei: tránh chiến tranh. Họ muốn kềm chế leo thang, mua thời gian và duy trì đòn bẩy chiến lược. Đối với IRGC, việc chấp nhận đàm phán không đại diện cho sự thay đổi căn bản về thế giới quan.

Để xóa bỏ mọi  nghi ngờ  về sự thống nhất của chế độ, văn phòng của Khamenei đã nói rõ rằng IRGC ủng hộ các cuộc đàm phán do Bộ trưởng Ngoại giao Abbas Araghchi dẫn đầu—nhưng vẫn "hoàn toàn cảnh giác", với "ngón tay trên cò súng", trong trường hợp ngoại giao không thành công. Trong  câu chuyện này , ngoại giao và răn đe quân sự là hai mặt của một đồng xu, và IRGC vừa là người bảo vệ các ranh giới đỏ của Iran vừa là người bảo đảm rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải được tiến hành nghiêm ngặt theo các điều khoản của Tehran.

Trong khi đó, các phe phái thực dụng và kỹ trị của Iran—theo nhiều cách, là xương sống của bộ máy nhà nước—đã công khai hoan nghênh Khamenei và IRGC ủng hộ các cuộc đàm phán hạt nhân với chính quyền Trump. Đối với Araghchi và Tổng thống Masoud Pezeshkian—những người tiên phong mới nhất của phe ủng hộ sự can dự—thời điểm này đánh dấu một bước ngoặt được tính toán trong mối quan hệ của Tehran với Washington.

Những nhà lãnh đạo này cố tình nâng Khamenei lên làm người bảo trợ cuối cùng cho các cuộc đàm phán. Khi làm như vậy, họ chuyển gánh nặng chính trị của sự tham gia lên vai ông ta, buộc những người chỉ trích cứng rắn phải tuân theo hoặc có nguy cơ công khai thách thức cả Khamenei và IRGC. Trên thực tế, phản đối các cuộc đàm phán trở thành đồng nghĩa với việc thách thức giới lãnh đạo cốt lõi của chế độ. Trường hợp của Saeed Jalili rất đáng chú ý. Là một người phản đối lâu năm việc nhượng bộ Washington, Jalili đã công khai bảo vệ các cuộc đàm phán mới nhất.

Tổng thống:Pezeshkian không hề giấu giếm sở thích đàm phán trực tiếp với Washington, nhưng ông đã cam kết tôn trọng sự khăng khăng của Khamenei trong việc duy trì sự hư cấu của các cuộc đàm phán gián tiếp. Trò hề này cho phép Khamenei giữ thể diện và giữ được vẻ ngoài xa cách với người Mỹ, mặc dù không phải là bí mật khi Araghchi tổ chức các cuộc họp trực tiếp với đặc phái viên Iran của Trump, Steve Witkoff, bất cứ khi nào các phái đoàn Iran và Hoa Kỳ gặp nhau.

Trong khi tổng thống: Pezeshkian có thể ít quan tâm đến hình ảnh của việc tham gia cùng Trump, điều quan trọng nhất đối với ông—và hàng triệu người Iran—là đạt được một thỏa thuận dỡ bỏ lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ. Trong khi đó, động lực thúc đẩy ngoại giao trực tiếp đang ngày càng mạnh mẽ hơn, nhưng thông qua các bên thay thế. Như một nhà bình luận ủng hộ sự tham gia nổi tiếng  gần đây  đã nói: "Không có thứ gọi là đàm phán gián tiếp; chúng ta cần đàm phán trực tiếp, không phải mặc cả."

Tính cấp thiết trong tuyên bố đó khó có thể bỏ qua. Vị thế của Iran ngày nay yếu hơn nhiều so với lần cuối cùng Tehran và Washington đạt được thỏa thuận hạt nhân. Nền kinh tế Iran bị tê liệt; lạm phát và thất nghiệp tăng vọt; và ngành năng lượng vẫn trong tình trạng khủng hoảng sâu sắc, mặc dù Iran nắm giữ một số  trữ lượng dầu khí lớn nhất thế giới, do thiếu vốn để đầu tư.

Trong khi đó, mạng lưới đại diện khu vực của Tehran đã bị đánh tơi tả. Hamas, Hezbollah và thậm chí cả Houthis đều bị suy yếu, và chế độ Assad ở Syria đã biến mất. Nhìn rộng ra, mối đe dọa thậm chí còn rõ ràng hơn: nguy cơ các cuộc tấn công quân sự của Israel-Hoa Kỳ là một khả năng rõ ràng, trong khi Nga và Trung Quốc, các đối tác thân cận của Iran, vẫn miễn cưỡng hỗ trợ Tehran trong trường hợp xảy ra chiến tranh.

Thêm vào áp lực,  các cuộc thăm dò  cho thấy rằng phần lớn người Iran—hơn 80%—ủng hộ các cuộc đàm phán với Hoa Kỳ, và thậm chí những tín hiệu tích cực nhỏ từ các nhóm đàm phán sau mỗi vòng, đã củng cố đồng rial của Iran đang bị bao vây. Như một nhà cựu  đàm phán hạt nhân Iran đã nói, “Hai giờ đàm phán tích cực giữa Iran và Hoa Kỳ đã thúc đẩy giá trị đồng tiền quốc gia của Iran tăng gần 20%—một kết quả mà Ngân hàng Trung ương không thể đạt được ngay cả khi bơm hàng trăm triệu đô la vào thị trường”.

Trên thực tế, một số sự phấn khích chung quanh các cuộc đàm phán rõ ràng là quá sớm. Một số nhà kinh tế ủng hộ ngoại giao đang  dự đoán  rằng các vấn đề kinh tế của Iran có thể được giải quyết trong vòng ba đến bốn năm, với việc các thị trường toàn cầu mở cửa trở lại và các nút thắt tài chính được nới lỏng, sau khi một thỏa thuận hạt nhân mới được ký kết. Đúng là các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đã khiến Iran thiệt hại hàng trăm tỷ đô la trong hai thập kỷ qua, làm tê liệt các lĩnh vực ngân hàng, vận tải và xuất khẩu của nước này.  Ít nhất , một thỏa thuận có thể mở khóa hàng tỷ đô la tài sản bị đóng băng được nắm giữ tại Qatar, Iraq, Thổ Nhĩ Kỳ và Ý. Nhưng đối với Khamenei, sự lạc quan như vậy là một con dao hai lưỡi: nó có nguy cơ làm tăng kỳ vọng của công chúng vào thời điểm mà các lệnh trừng phạt chỉ là một phần của tình trạng khó khăn sâu sắc hơn đang hoành hành nền kinh tế Iran.

Không chỉ có Khamenei quản lý kỳ vọng và lời kể của phe ủng hộ ngoại giao, ông cũng phải cẩn thận định hình lập trường của những người chỉ trích cứng rắn, phản đối bất kỳ thỏa thuận nào với người Mỹ. Phe này nhỏ nhưng ồn ào và thường liều lĩnh trong cả lời nói lẫn hành động. Một số nhân vật có liên quan đến phe này đã phản đối rằng thay vì đàm phán với Trump, Tehran nên tìm cách trừng phạt ông vì đã ra lệnh ám sát Qassem Soleimani vào năm 2020.

Khamenei đã công khai cảnh báo những người theo đường lối cứng rắn chống đàm phán hãy kềm chế—hãy cẩn thận với lời nói của họ, tránh những hành động bất chính và chờ đợi kết quả của các cuộc đàm phán với người Mỹ. “Những cuộc biểu tình vô nghĩa, sự thiếu kiên nhẫn hoặc phân tích sai lầm có thể gây ra hậu quả tàn khốc”, ông đã cảnh báo trong một bài phát biểu vào ngày 25 tháng 4. Thông điệp của ông nhắm vào một phe theo đường lối cứng rắn nhỏ nhưng có tiếng nói, tức giận vì những gì họ coi là  những nhượng bộ quá mức ở trong và ngoài nước: đình chỉ việc che mặt bắt buộc, hủy bỏ một cuộc tấn công vào Israel đã lên kế hoạch  để trả đũa cuộc tấn công của Israel vào Iran vào tháng 10 năm 2024, và bây giờ là lôi kéo  với Tòa Bạch Ốc của Trump.

Trên thực tế, Araghchi, phái viên được Khamenei đích thân chọn để đàm phán với Trump, đã thực hiện bước đi bất thường là can thiệp vào chính trường Hoa Kỳ nhằm lấy lòng Trump. Araghchi không chỉ  nói  về Trump như một nhà lãnh đạo phản chiến khôn ngoan mà còn đi xa hơn khi  đăng  các thông điệp chống Biden, được thiết kế riêng để thu hút sự khinh thường của cựu tổng thống đối với người tiền nhiệm của mình. Cho đến nay, những người theo đường lối cứng rắn ở Tehran vẫn chưa dám thách thức những lời đề nghị của Araghchi với Trump—những cử chỉ mà nếu đến từ người tiền nhiệm nổi tiếng của ông, Javad Zarif, thì hẳn đã khiến ông gặp rắc rối to lớn nhất.

Iran vào năm 2025 đang ở một vị thế rất khác so với năm 2015. Những người theo đường lối cứng rắn chống Mỹ biết rằng họ phải im lặng, ít nhất là vào lúc này, và chờ đợi kết quả của các cuộc đàm phán. Không có dấu hiệu nào cho thấy họ có ý định thách thức Khamenei miễn là các cuộc đàm phán vẫn tiếp tục. Hiện tại, họ đang tính toán rằng bất chấp sự thất vọng của họ, hệ thống chính trị — vốn đã dựa vào họ kể từ năm 1979—sẽ miễn cưỡng gạt họ sang một bên.

Nhưng họ cũng biết rằng họ còn rất ít đất để đứng vững. Như một cựu thành viên trong phe của họ đã thừa nhận, đến  năm 2025, Iran được cho là sẽ trở thành cường quốc kinh tế và quân sự thống trị khu vực. "Thay vào đó", ông nói, "các điều kiện đang thảm khốc trên cả mặt trận kinh tế và xã hội". Phe ủng hộ ngoại giao sẽ tiếp tục coi những người theo đường lối cứng rắn là  những con khủng long tư tưởng, hoặc là lạc hậu một cách vô vọng hoặc là hưởng lợi từ các lệnh trừng phạt.

Như cựu Tổng thống Hassan  Rouhani  đã nói, đàm phán không phải là đầu hàng—và chế độ phải ưu tiên lợi ích quốc gia hơn là sự ganh đua phe phái trong các cuộc đàm phán với Trump. Nhưng Rouhani, giống như mọi người khác, biết rằng quyền lực thực sự nằm trong tay Khamenei và IRGC. Họ có thể hy vọng các cuộc đàm phán sẽ mang lại kết quả, nhưng họ cũng có những ranh giới đỏ vững chắc khi điều hướng ngoại giao với Tòa Bạch Ốc của Trump. Ở trong nước, cả sự phấn khích của phe ủng hộ ngoại giao lẫn sự phản kháng phản động của những người theo đường lối cứng rắn đều không có khả năng định hình quỹ đạo của các cuộc đàm phán—ít nhất là không nếu Khamenei và IRGC có bất cứ điều gì để nói về nó.

Bài báo " Tại sao Khamenei đặt cược vào Trump" xuất hiện đầu tiên trên Foreign Policy.

----------

_ Tác giả Alex Vatanka là giám đốc Chương trình Iran tại Viện Trung Đông.

_ Trần HSa lược dịch từ DNYUZ.