Pháo đài mà Trung Quốc xây dựng dành cho cuộc chiến với Mỹ.
Bắc Kinh đang chạy đua để dẫn đầu công nghệ tiên tiến, bao gồm robot, vệ tinh và AI - và trong một số trường hợp đang bắt kịp Mỹ.
Những nỗ lực của Mỹ nhằm kiểm soát nhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc, SMIC, dường như đã có tác dụng ngược lại. WSJ giải thích cách Trung Quốc đang bắt kịp trong cuộc đua AI toàn cầu. Ảnh minh họa: Ryan /Trefes / James Park / Bloomberg
Tác giả Brian Spegele .....21 Tháng Năm, 2025 ...The Wall Street Journal.
Những đám mây bão dành cho Trung Quốc đang tụ tập khi nhà lãnh đạo Tập Cận Bình triệu tập các nhà khoa học hàng đầu của nước này tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào tháng 5/2018. Mỹ đã bắt đầu siết chặt việc bán công nghệ cho Trung Quốc, với nhiều hạn chế hơn trên đường đi.
Trung Quốc không được buộc phải cầu xin công nghệ của người khác, ông Tập nói. Chỉ thông qua sự tự lực cánh sinh "chúng ta mới có thể về căn bản bảo vệ được an ninh kinh tế quốc gia ", ông nói.
Kể từ đó, Trung Quốc đã chạy đua trong nhiều lĩnh vực chiến lược - và trong một số trường hợp đang bắt kịp Mỹ. Các công ty xe điện của nó là một trong những công ty tốt nhất thế giới. Các công ty khởi nghiệp AI của Trung Quốc cạnh tranh với OpenAI và Google. Các nhà sinh vật học của đất nước này đang vượt qua ranh giới của nghiên cứu dược phẩm, và các nhà máy của nước này đang được lấp đầy bởi các robot tiên tiến.
Trên biển, các tàu chở hàng do Trung Quốc sản xuất thống trị vận tải đường biển trên toàn cầu. Trong không gian, nước này đã phóng hàng trăm vệ tinh để giám sát mọi ngóc ngách của Trái đất. Ngoài công nghệ biên giới, Bắc Kinh đang theo đuổi sự tự lực lớn hơn về lương thực và năng lượng, và đã tăng cường quân đội.
Tập Cận Bình cúi đầu trước những tràng pháo tay tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào tháng 3.
HÌNH ẢNH GREG BAKER / AGENCE FRANCE-PRESSE / GETTY
Những thành công này và nhiều thành công khác đang giúp củng cố Trung Quốc và nền kinh tế của nước này khi ông Tập chuẩn bị cho một kỷ nguyên thù địch kéo dài với Mỹ, bao gồm cả việc tiếp diễn cuộc chiến thương mại. Hai bên đang bước vào các cuộc đàm phán phức tạp, với nhiều mức thuế mới nhất tạm thời được đình chỉ.
Những tiến bộ đang làm cho Trung Quốc ít phụ thuộc vào phần còn lại của thế giới về hàng hóa và dịch vụ. Nhập khẩu nói chung giảm xuống dưới 18% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2023 so với khoảng 22% ở một thập kỷ trước đó.
Tuy nhiên, Trung Quốc khó có thể hoàn toàn tự lực, sau khi đã nhập khẩu hàng hóa trị giá hơn 2,5 nghìn tỷ USD vào năm ngoái, bao gồm 164 tỷ USD từ Mỹ. Quy mô dân số tuyệt đối của nó có nghĩa là ở một số khu vực, việc tự cung tự cấp hoàn toàn là hầu như không thể.
Ông Tập nói rằng hệ thống chủ nghĩa xã hội và kế hoạch của nhà nước Trung Quốc rất phù hợp để giành chiến thắng trong cuộc đua công nghệ của tương lai, cho phép nhà nước tập trung nguồn lực khi cần thiết. Nỗ lực của ông Tập cũng có thể phản tác dụng, với sự lãng phí to lớn từ chiến dịch tự lực cánh sinh đang làm trầm trọng thêm núi nợ của Trung Quốc và đe dọa kìm hãm nền kinh tế của nước này về lâu dài.
Sân ga tàu điện ngầm Bắc Kinh đông đúc.
Những người đi làm tại một ga tàu điện ngầmở Bắc Kinh vào năm ngoái. Ảnh: Na Biên/Bloomberg News
Đồng tiền biết nói.
Những nỗ lực của Trung Quốc để trở nên tự cung tự cấp nhiều hơn đã được tiến hành tốt trước khi Trump lần đầu tiên bước vào Tòa Bạch Ốc. Vào năm 2015, một chính sách được mệnh danh là "Made in China 2025" đã xác định 10 lĩnh vực là ưu tiên quốc gia, bao gồm robot, hàng không vũ trụ và xe năng lượng mới.
Ông Tập có giọng điệu dân tộc chủ nghĩa hơn sau khi Trump phát động cuộc chiến thương mại chống lại Trung Quốc vào năm 2018. Những lời kêu gọi "tự lực" trở nên nổi bật hơn, đặc biệt là sau khi đại dịch xảy ra, khiến Trung Quốc phần lớn phải đóng cửa biên giới. Khi tăng trưởng 2,2% vào năm 2020 các quan chức Trung Quốc đã tự tin rằng nền kinh tế của họ có thể tồn tại khi giảm tiếp xúc với thế giới bên ngoài, nền kinh tế lớn duy nhất mở rộng trong năm đó.
Quyết tâm của Trung Quốc đã được tăng cường trong những năm Biden, khi Washington tìm cách hợp tác với các đồng minh châu Âu để bóp nghẹt khả năng tiếp cận của Trung Quốc với các công nghệ tiên tiến như chất bán dẫn. "Các nước phương Tây, dẫn đầu là Mỹ, đã thực hiện các biện pháp ngăn chặn, bao vây và đàn áp toàn diện chống lại chúng tôi", ông Tập nói vào năm 2023. Ông cảnh báo Trung Quốc chuẩn bị cho "các kịch bản cực đoan", một ám chỉ mỏng manh về nguy cơ xung đột với Mỹ.
Phần lớn thành công của Trung Quốc bắt nguồn từ khả năng hướng những số tiền khổng lồ vào các lĩnh vực được đánh giá cao.
Nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ của Trung Quốc, phần trăm GDP
Nguồn: Ngân hàng Thế giới
Tổng chi tiêu quốc nội cho R&D...Nguồn: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế
Lưu ý: Dữ liệu được điều chỉnh cho sức mua tương đương
Năm ngoái, Trung Quốc đã đầu tư 500 tỷ USD vào nghiên cứu và phát triển, gấp ba lần so với khi Tập Cận Bình nhậm chức vào năm 2012. Trung Quốc chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển gần bằng Mỹ, điều chỉnh sức mua tương đương, theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế.
Đầu tư vào AI là một trọng tâm chính. Một nghiên cứu năm ngoái cho thấy các quỹ đầu tư mạo hiểm của chính phủ Trung Quốc đã đầu tư gần 200 tỷ USD vào 9.600 công ty AI từ năm 2000 đến năm 2023.
Các cánh tay đầu tư của chính quyền địa phương đã giúp thúc đẩy, ủng hộ các công ty như Zhipu AI - một trong những công ty AI của Trung Quốc cạnh tranh với các công ty Mỹ. Các công ty khởi nghiệp AI cũng đang nhận vốn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân và các công ty Trung Quốc như Alibaba và Tencent.
Sự thúc đẩy công nghệ của Trung Quốc đang thúc đẩy năng lực sản xuất của họ. Các công ty Trung Quốc đã mua nhiều robot công nghiệp bằng phần còn lại của thế giới cộng lại, cho phép một số chủ nhà máy thử nghiệm các nhà máy tự động hóa cao, có thể hoạt động trong bóng tối. Trong phần lớn thập kỷ qua, 3/4 số robot được lắp đặt ở Trung Quốc đến từ các nhà sản xuất nước ngoài, chẳng hạn như ở Nhật Bản hoặc Đức. Đến năm 2023, các nhà sản xuất robot Trung Quốc đã chiếm gần một nửa thị trường nội địa, theo Liên đoàn Robot Quốc tế.
Xe của BYD xếp hàng để xuất khẩu tại một cảng ở Yên Đài.
Ảnh: Agence France-Presse / Getty Images
Trong lĩnh vực phức tạp hơn của robot hình người, các công ty Trung Quốc như UBTech có trụ sở tại Thâm Quyến đang cạnh tranh với các công ty Mỹ như Tesla của Elon Musk. Trong các nhà máy sản xuất xe điện, robot hình người đang được đào tạo để làm việc cùng nhau nhằm phân loại phụ tùng ô tô hoặc nâng các container hạng nặng và đặt chúng lên kệ.
UBTech cho biết 90% trong số hơn 3.000 nhà cung cấp của họ trong những năm gần đây có trụ sở tại Trung Quốc - một dấu hiệu cho thấy Trung Quốc có thể phụ thuộc vào hệ sinh thái của các nhà cung cấp đang phát triển của chính mình như thế nào. Công ty cũng đang kết hợp công nghệ từ nhà tiên phong về trí tuệ nhân tạo Trung Quốc DeepSeek để giúp robot đưa ra quyết định tốt hơn.
Động lực tự cung tự cấp mở rộng sang các lĩnh vực rất nhạy cảm như điện hạt nhân. Tại nhà máy điện hạt nhân Sanmen, cách Thượng Hải 150 dặm về phía nam, hai lò phản ứng đầu tiên được xây dựng vào năm 2009 đến từ Westinghouse có trụ sở tại Pennsylvania, với các thành phần quan trọng được vận chuyển từ Mỹ và các kỹ sư Mỹ tại chỗ giúp dự án hoạt động.
Dây chuyền sản xuất tại một nhà sản xuất chất bán dẫn ở Bình Châu. Ảnh: Cfoto/Zuma Press
Agence France-Presse / Getty Images Ảnh: Công nhân cầm một tấm wafer bán dẫn màu cầu vồng.
Hai lò phản ứng tiếp theo cũng dựa trên công nghệ của Westinghouse. Bây giờ, một cặp mới sẽ hoàn toàn là Trung Quốc. Được gọi là Hualong One, mô hình lò phản ứng nội địa của Trung Quốc cho phép Bắc Kinh kiểm soát tốt hơn chi phí và tiến độ xây dựng, đồng thời loại bỏ nguy cơ Mỹ một ngày nào đó có thể từ chối bán thêm lò phản ứng cho Trung Quốc.
Sự phối hợp hiệu quả của chính phủ, nguồn tài chính sẵn có từ các ngân hàng nhà nước và chuỗi cung ứng hạt nhân phát triển cao có nghĩa là Trung Quốc xây dựng được một số lò phản ứng Hualong One trong khoảng 5 hoặc 6 năm. Các lò phản ứng Westinghouse mới nhất ở Mỹ mất hơn một thập kỷ để hoàn thành, với chi phí cao hơn nhiều.
Trong nhiều lĩnh vực mới nổi, Trung Quốc tìm cách vượt ra ngoài trợ cấp của chính phủ và các hỗ trợ tài chính khác, thúc đẩy các công ty cạnh tranh với nhau để tăng hiệu quả và đổi mới.
Hai trong số các nhà sản xuất pin hàng đầu của Trung Quốc, Contemporary Amperex Technology và BYD, đã tiết lộ vài tỷ đô la trợ cấp giữa họ trong ba năm qua. Đồng thời, họ nói rằng họ đã chi hơn 20 tỷ USD cho nghiên cứu và phát triển.
Trong vòng vài tuần gần đây, CATL và BYD đều thông báo rằng họ đã phát triển các hệ thống sạc nhanh mới, có thể giảm thời gian sạc cho xe điện xuống chỉ còn năm phút.
Ảnh chụp từ trên không kho ngũ cốc dự trữ nhà nước của COFCO ở Hàng Châu, Trung Quốc.
Một kho dự trữ ngũ cốc của nhà nước cho lúa mì, ngô và gạo ở Hàng Châu. Ảnh: Cfoto/Zuma Press
Trong phát triển không gian, trọng tâm chính của Bắc Kinh là cải tiến các vệ tinh của Trung Quốc để thu thập hình ảnh và dữ liệu khác cho các ngành công nghiệp dân sự như xây dựng, cũng như cho mục đích quốc phòng. Năm ngoái, khi một nhóm các viện nghiên cứu của Mỹ xếp hạng các hệ thống vệ tinh thương mại tốt nhất thế giới, các công ty Trung Quốc đã giành được 5 trong số 11 huy chương vàng. Hoa Kỳ có bốn.
Một người chiến thắng, Chang Guang Satellite Technology, đã được ra mắt vào năm 2014 với 30 triệu USD tài sản trí tuệ từ một viện nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc do nhà nước điều hành.
Ngày nay, công ty cũng đang trên đường xây dựng chòm sao vệ tinh viễn thám thương mại lớn nhất thế giới. Với 117 vệ tinh đã ở trên quỹ đạo, công ty cho biết họ có thể quan sát bất kỳ điểm nào trên Trái đất lên đến 40 lần một ngày. Một số người dùng Trung Quốc tuyên bố đã xử dụng mạng lưới này để theo dõi máy bay ném bom tàng hình mới nhất của Mỹ tại một căn cứ không quân ở sa mạc Mojave.
Trong nỗ lực tự cung tự cấp, Trung Quốc hiện có khoảng 2/3 dự trữ bắp toàn cầu, mặc dù chỉ có khoảng 17% dân số thế giới, và đã xây dựng các kho dự trữ dầu và kim loại khổng lồ. Họ đang dần mở rộng việc xử dụng đồng nhân dân tệ trong ngoại thương và phát triển các lựa chọn thay thế cho các hệ thống thanh toán tài chính của phương Tây. Bộ Quốc phòng Mỹ ước tính rằng Trung Quốc đã tăng gấp ba lần kho dự trữ đầu đạn hạt nhân, lên hơn 600 đầu đạn trong những năm gần đây.
Nhìn từ trên không của những con tàu lớn đang được đóng trong một xưởng đóng tàu.
Những con tàu lớn đang được đóng trong một xưởng đóng tàu ở Thượng Hải. Ảnh: Cfoto/Zuma Press
Phóng chiếu Sức mạnh.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc trình bày định hướng tự lực như một cái gì đó giống như bảo hiểm phải được chi trả để bảo vệ chống lại sự xâm lược của nước ngoài. Và nó mang lại lợi thế.
Năm ngoái, các nhà máy đóng tàu Trung Quốc đã chuyển giao 53% trọng tải toàn cầu, theo nhà cung cấp thông tin vận tải biển Clarksons Research, so với 8% vào năm 2002. Những thành tựu đó phản ảnh sự hỗ trợ của nhà nước trong nhiều thập kỷ, bao gồm việc cắt giảm giá đất để xây dựng nhà máy đóng tàu, các khoản vay thuận lợi và thép được trợ cấp . Mỹ chỉ chiếm 0,1% trọng tải thương mại toàn cầu vào năm ngoái.
Sức mạnh đóng tàu của Trung Quốc đã giúp nước này xây dựng lực lượng hải quân lớn nhất thế giới, với ngày nay.hơn 370 tàu và tàu ngầm.
Trong khi đó, Huawei và các công ty khác của Trung Quốc đã đạt được tiến bộ trong việc giảm bớt một trong những lỗ hổng lớn nhất của Trung Quốc: thiếu chất bán dẫn tiên tiến.
Washington trong những năm gần đây đã xử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để cố gắng bóp nghẹt khả năng tiếp cận của Trung Quốc với các con chip tinh vi nhất, chẳng hạn như các sản phẩm hoạt động tốt nhất của Nvidia - thúc đẩy Trung Quốc xây dựng sản xuất trong nước.
Vào năm 2023, Huawei đã thu hút sự chú ý của Hoa Kỳ khi phát hành một điện thoại thông minh cao cấp được trang bị bộ vi xử lý tiên tiến mà các nhà phân tích trong ngành cho biết được sản xuất tại Trung Quốc. Gần đây hơn, họ đã chuẩn bị thử nghiệm một con chip mới mà họ hy vọng sẽ mạnh hơn chip H100 của Nvidia, được phát hành vào năm 2022.
Khi chip của Trung Quốc được cải thiện, Morgan Stanley dự đoán tỷ lệ tự cung tự cấp của nước này trong các đơn vị xử lý đồ họa - cần thiết trong việc tạo ra các hệ thống AI - sẽ tăng lên 82% vào năm 2027 từ 11% vào năm 2021.
Bất chấp tất cả những tiến bộ công nghệ của Trung Quốc, nước này vẫn phải đối mặt với những thách thức kinh tế to lớn, với tăng trưởng chậm chạp và lo ngại gia tăng trong nước rằng mức sống có thể không bắt kịp mức sống ở Mỹ.
Các nhà kinh tế cho biết, một lời giải thích là các vấn đề cấu trúc như mức nợ cao và bất động sản giảm giá đang lấn át lợi nhuận từ những cải tiến công nghệ.
Một khả năng khác là mô hình do nhà nước dẫn đầu của Trung Quốc là một phần lớn của vấn đề rắc rối. Sự lãng phí và gian lận tài chính đã gây khó khăn cho việc chi tiêu của chính phủ cho việc tự lực. Tháng này, cựu chủ tịch của một tập đoàn chip do chính phủ hậu thuẫn đã bị kết án chung thân trên thực tế vì các tội danh bị cáo buộc bao gồm mua lại bất hợp pháp 65 triệu đô la tài sản nhà nước.
Trong lĩnh vực ô tô điện, 500 công ty ban đầu chạy đua vào thị trường để khai thác tiền dễ dàng từ chính quyền địa phương. Hầu hết đã thất bại, và nhiều người còn lại không có lãi.
Việc phân bổ tiền kém hiệu quả đã góp phần làm chậm tăng trưởng năng suất. Nếu không có cải cách, Trung Quốc có thể duy trì tăng trưởng GDP trung bình chỉ 2,8% từ năm 2031-2040, theo các nhà kinh tế tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế, so với mức trung bình khoảng 6% trong thập kỷ qua.
Nhà kinh tế học Lee Branstetter của Carnegie Mellon nói, "Ở mọi quốc gia, ngay cả một quốc gia rộng lớn như Trung Quốc, tài nguyên đều có hạn. Nếu chúng được Xử dụng không hiệu quả, điều này sẽ kìm hãm mức sống về lâu dài."
----------
_ Tác giả Brian Spegele.
_ Trần HSa lược dịch từ The Wall Street Journal.... 22/5/2025
