Ông Trump đến vùng Vịnh nhằm tăng cường quan hệ thương mại - nhưng các cuộc đàm phán bên lề về Tehran, Gaza có thể tạo ra sự chia rẽ giữa Mỹ và Israel.
..Tổng thống Donald Trump và Thái tử Ả Rập Xê Út Mohammed Bin Salman tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nhật Bản vào năm 2019. Eliot Blondet / AFP qua Getty Images...
Tác giả Asher Kaufman...12 Tháng Năm, 2025. ... Conversation
Tổng thống Donald Trump sẽ tọa đàm với thái tử Ả Rập Xê Út, các nhà lãnh đạo Các Tiêủ vương quốc Ả Rập Thống nhất và Qatar vào ngày 14 tháng 5 năm 2025, trong một hội nghị thượng đỉnh được đánh giá là có nhiều rủi ro. Không được mời, và theo dõi một cách thận trọng, sẽ là Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.
Giống như nhiều thành viên khác trong liên minh cánh hữu của mình, ông Netanyahu tỏ ra vui mừng trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11, tin rằng các chính sách Trung Đông của đảng Cộng hòa chắc chắn sẽ có lợi cho lợi ích của Israel và được phối hợp chặt chẽ với lợi ích của chính ông Netanyahu.
Nhưng nó đã không hoàn toàn diễn ra theo cách đó. Tất nhiên, Washington vẫn là đồng minh mạnh nhất của Israel trên toàn cầu và là nhà cung cấp vũ khí chính. Nhưng Trump đang thúc đẩy một chính sách Trung Đông, đôi khi, rõ ràng mâu thuẫn với lợi ích của Netanyahu và chính phủ của ông này.
Trên thực tế, khi thúc đẩy thỏa thuận hạt nhân Iran - một sự đảo ngược bất ngờ so với chính quyền đầu tiên của ông - Trump đang làm suy yếu các lập trường lâu năm của Netanyahu. Mức độ báo động trong giới cánh hữu Israel cao đến mức có tin đồn lan truyền rằng Trump sẽ tuyên bố đơn phương ủng hộ nhà nước Palestine trước chuyến thăm Riyadh – điều này thể hiện sự thay đổi rõ ràng của Washington.
Là một nhà sử học về Israel và Trung Đông rộng lớn hơn, tôi nhận ra rằng theo những cách quan trọng, chương trình nghị sự của Trump ở Riyadh đại diện cho sự tiếp nối các chính sách của Mỹ, đặc biệt là trong việc theo đuổi các mối quan hệ an ninh với các chế độ quân chủ vùng Vịnh Ả Rập - một điều mà Israel đã chấp nhận từ lâu nếu không muốn nói là công khai ủng hộ. Nhưng trong quá trình này, chuyến đi cũng có thể tạo ra khoảng cách đáng kể giữa Trump và Netanyahu.
Các tờ báo Iran ở Tehran đưa tin về các cuộc đàm phán với Mỹ vào ngày 12 tháng 5 năm 2025.
Fatemeh Bahrami / Anadolu qua Getty Images
Chương trình nghị sự chính thức của Trump.
Chuyến công du bốn ngày đến vùng Vịnh, chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của ông Trump kể từ khi được bầu làm tổng thống, bề ngoài là về việc phát triển các mối quan hệ kinh tế và an ninh giữa Mỹ và các đồng minh truyền thống ở Vịnh Ba Tư.
Ông Trump dự kiến sẽ củng cố các thỏa thuận thương mại trị giá hàng chục tỷ USD giữa Mỹ và các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập, bao gồm mua vũ khí ở mức chưa từng thấy, các khoản đầu tư của vùng Vịnh vào Mỹ và thậm chí cả món quà của Qatar là một chiếc 747 như một cung điện được xử dụng như Air Force One.
Cũng có khả năng có một liên minh an ninh giữa Mỹ và Ả Rập Xê Út.
Cho đến nay, mọi việc đều tốt đẹp cho chính phủ Israel. Trước các cuộc tấn công ngày 7/10, Israel đã trong quá trình xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với các quốc gia vùng Vịnh, với các thỏa thuận và quan hệ ngoại giao được thiết lập với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Bahrain, thông qua Hiệp định Abraham mà chính quyền Trump đã tạo điều kiện vào tháng 9/2020. Một khả năng bình thường hóa quan hệ với Ả Rập Xê Út cũng sắp diễn ra.
Đối phó với Tehran.
Nhưng trọng tâm của chương trình nghị sự trong tuần này ở Riyadh sẽ là các vấn đề mà Trump và Netanyahu ngày càng không thống nhất. Và điều đó bắt đầu với Iran.
Trong khi nước này sẽ không có đại diện, Iran sẽ có nhiều sự tham gia tại hội nghị thượng đỉnh của ông Trump, vì nó trùng với các cuộc đàm phán ngoại giao đang diễn ra của chính quyền Mỹ với Tehran về chương trình hạt nhân của họ. Các cuộc đàm phán đó hiện đã kết thúc bốn vòng. Và bất chấp những thách thức rõ ràng, các phái đoàn Mỹ và Iran vẫn tiếp tục thể hiện sự lạc quan về khả năng đạt được một thỏa thuận.
Cách tiếp cận này đánh dấu một sự thay đổi đối với Trump, người vào năm 2018 đã từ bỏ một thỏa thuận tương tự như thỏa thuận mà ông hiện đang tìm cách thực hiện. Nó cũng cho thấy Mỹ hiện đang phản đối ý tưởng đối đầu vũ trang trực tiếp với Iran, chống lại ưu tiên rõ ràng của Netanayhu.
Ngoại giao với Tehran cũng được các quốc gia vùng Vịnh ưa chuộng như một cách để kềm chế tham vọng hạt nhân của Iran. Ngay cả Ả Rập Xê Út - đối thủ khu vực lâu dài của Tehran, giống như Israel, phản đối chính sách ngoại giao hạt nhân Iran thời Obama - đang ngày càng tìm kiếm một sự can dự thận trọng hơn với Iran. Vào tháng 4, Bộ trưởng Quốc phòng Ả Rập Xê Út đã đến thăm Tehran trước các cuộc đàm phán Mỹ-Iran gần đây.
Netanyahu đã xây dựng sự nghiệp chính trị của ông dựa trên mối đe dọa từ một Iran hạt nhân hóa và sự cần thiết phải dập tắt mối đe dọa này ngay từ đầu. Ông đã không thành công trong việc cố gắng làm suy yếu những nỗ lực ban đầu của Tổng thống Barack Obama để đạt được thỏa thuận với Iran - dẫn đến thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015. Nhưng Netanyahu đã may mắn hơn với người kế nhiệm Obama, giúp thuyết phục Trump rút khỏi thỏa thuận vào năm 2018.
Vì vậy, việc Trump quay trở lại các cuộc đàm phán Iran đã khiến Netanyahu khó chịu - không chỉ vì nó đã xảy ra, mà còn vì nó xảy ra quá công khai. Vào tháng 4, Tổng thống Mỹ đã gọi ông Netanyahu đến Tòa Bạch Ốc và công khai làm ông xấu hổ bằng cách tuyên bố rằng Washington đang theo đuổi các cuộc đàm phán ngoại giao với Tehran.
Chia rẽ Yemen.
Một dấu hiệu rõ ràng về căng thẳng tiềm tàng giữa chính quyền Trump và chính phủ Israel có thể được nhìn thấy trong các cuộc giao tranh đang diễn ra liên quan đến Mỹ, Israel và Houthi ở Yemen.
Sau khi Houthi bắn tên lửa vào sân bay Tel Aviv vào ngày 4 tháng 5 - dẫn đến việc đóng cửa và hủy nhiều chuyến bay quốc tế - Israel đã phản công, tàn phá một sân bay và các cơ sở khác ở thủ đô Yemen.
Nhưng chỉ vài giờ sau cuộc tấn công của Israel, Trump tuyên bố rằng Mỹ sẽ không tấn công Houthi nữa, vì họ đã "đầu hàng" trước yêu cầu của ông và đồng ý không chặn tàu Mỹ đi qua Biển Đỏ.
Rõ ràng là Israel không tham gia vào sự hiểu biết mới này giữa Mỹ và Houthi. Tuyên bố của ông Trump cũng đáng chú ý về thời điểm của nó, và có thể được coi là một nỗ lực để làm dịu khu vực nhằm chuẩn bị cho chuyến đi của ông đến Ả Rập Xê Út. Thực tế là nó cũng có thể giúp các cuộc đàm phán với Iran suôn sẻ - Tehran là nhà tài trợ chính của Houthi - cũng có thể là một yếu tố.
Thời gian cũng có liên quan đến cuộc tấn công mới nhất của Israel vào các cảng Yemen. Chúng diễn ra vào ngày 11 tháng 5 - trước thềm Trump lên đường cho chuyến thăm Ả Rập Xê Út. Khi làm như vậy, Netanyahu có thể đang gửi một tín hiệu không chỉ cho Houthi mà còn cho Mỹ và Iran. Tiếp tục tấn công Houthi có thể khiến các cuộc đàm phán hạt nhân trở nên khó khăn hơn.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cảnh báo về mối đe dọa hạt nhân Iran tại Liên Hiệp Quốc vào năm 2012. Hình ảnh Mario Tama / Getty
Cách tiếp cận chính trị sống mái đầu tiên của Bibi.
Các nhà quan sát chỉ trích Netanyahu từ lâu đã lập luận rằng ông ưu tiên tiếp tục chiến tranh ở Gaza hơn là sự yên tĩnh trong khu vực vì mục đích duy trì liên minh cực hữu của ông, gồm các thành viên mong muốn kiểm soát hoàn toàn Dải Gaza và sáp nhập trên thực tế đối với Bờ Tây .
Nhiều nhà bình luận chính trị đã lập luận, đây là lý do chính khiến Netanyahu rút lui khỏi giai đoạn cuối cùng của thỏa thuận ngừng bắn với Hamas vào tháng 3 - điều mà đòi hỏi quân đội Israel phải rút khỏi Dải Gaza.
Kể từ khi thỏa thuận ngừng bắn sụp đổ, quân đội Israel đã huy động để chuẩn bị cho một cuộc tấn công mới ở Gaza, dự kiến bắt đầu sau khi chuyến đi của ông Trump đến vùng Vịnh kết thúc.
Với việc các thành viên của chính phủ Netanayhu công khai ủng hộ việc chiếm đóng vĩnh viễn dải đất và tuyên bố rằng việc đưa các con tin Israel còn lại trở lại không còn là ưu tiên hàng đầu, đối với tôi có vẻ như rõ ràng rằng việc giảm leo thang không nằm trong chương trình nghị sự của Netanyahu.
Bản thân Trump gần đây đã ghi nhận cả tình trạng đáng báo động của các con tin và cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng ở Gaza. Giờ đây, ngoài việc thả con tin người Mỹ gốc Israel, Edan Alexander, Mỹ cũng đang tham gia vào các cuộc đàm phán với Hamas về lệnh ngừng bắn và viện trợ - phớt lờ Netanyahu trong quá trình này.
Cả với "giá thấp nhất".
Chính sách hiện tại của Mỹ trong khu vực có thể phục vụ một mục tiêu lớn hơn đối với Trump: bảo đảm hàng tỷ đô la tiền của vùng Vịnh cho nền kinh tế Mỹ và một số người đã nói, cho chính ông. Nhưng để đạt được điều đó đòi hỏi một Trung Đông ổn định, và chiến tranh tiếp tục ở Gaza và vấn đề Iran tiến gần hơn đến khả năng hạt nhân có thể làm gián đoạn mục tiêu đó.
Tất nhiên, một thỏa thuận ngoại giao về kế hoạch hạt nhân của Tehran vẫn còn một khoảng thời gian dài. Và chính sách đối ngoại của Trump đáng chú ý là có xu hướng thay đổi đột ngột. Nhưng cho dù được dẫn dắt bởi bản năng của một người thích đối phó với thỏa thuận để theo đuổi các thỏa thuận thương mại và kinh tế với các quốc gia giàu có ở vùng Vịnh, hay bởi mong muốn thực sự - và có liên quan - để ổn định khu vực, chính quyền của ông đang ngày càng theo đuổi các chính sách đi ngược lại lợi ích của chính phủ Israel hiện tại.
----------
_ Tác giả Asher Kaufman là Giáo sư Lịch sử và Nghiên cứu Hòa bình, Đại học Notre Dame.
_ Trần HSa lược dịch từ The Conversation....13/5/2025.
